تفسیر آیات قرآن کریم- سوره حج - آیه 34 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَلِکُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَکًا لِیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَی مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ فَإِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَبَشِّرِ الْمُخْبتِینَ

و برای هر امّتی، در قربانی آیینی قرار دادیم تا [هنگام قربانی] نام خدا را بر دام هایی که به آنان عطا کرده است ببرند. پس [بدانید که] معبود شما معبودی یگانه است، بنابراین فقط تسلیم او باشید. و مؤمنان فروتن را بشارت ده;

1 - تکلیف قربانی، از احکام مشترک تمامی ادیان آسمانی

و لکلّ أُمّة جعلنا منسکًا

«مَنسک» مشتق از مصدر «نُسک» است. «نُسک»; یعنی، اظهار کردن طاعت و انقیاد خود به خدا، به وسیله قربانی کردن دام. بنابراین «منسک» در آیه یاد شده، می تواند مصدر میمی باشد; یعنی، ما برای هر امتی از امت های پیشین، عبادتی قرار دادیم که با قربانی کردن دام های خود به ما تقرب جویند. هم چنین می تواند اسم مکان باشد; یعنی، برای هر امتی محلی برای قربانی کردن قرار دادیم و نیز می تواند اسم زمان باشد; یعنی، برای هر امتی، زمانی برای انجام مراسم قربانی مشخص ساختیم برداشت فوق، بر پایه احتمال اول است.

2 - هر یک از امت های پیشین، دارای قربانگاهی تعیین شده از سوی خداوند

و لکلّ أُمّة جعلنا منسکًا

3 - مراسم قربانی، دارای زمان مشخص در هریک از ادیان آسمانی پیشین

و لکلّ أُمّة جعلنا منسکًا

4 - لزوم به زبان آوردن نام خدا، به هنگام ذبح یا نحر قربانی

لیذکروا اسم اللّه علی ما رزقهم من بهیمة الأنعـم

5 - ذکر نام خدا به هنگام ذبح یا نحر حیوان، فلسفه تشریع قربانی برای امت ها

و لکلّ أُمّة جعلنا منسکًا لیذکروا اسم اللّه ... الأنعـم

6 - جواز قربانی کردن به هر یک از شتر، گاو و گوسفند

علی ما رزقهم من بهیمة الأنعـم

«أنعام» (جمع «نعم») در اصل به معنای شتران است. لکن گاهی برای مجموع شتر، گاو و گوسفند به کار می رود. به اعتقاد همه مفسران، مقصود از «أنعام» در این جا، معنای دوم (مجموع شتر، گاو و گوسفند) است . گفتنی است که «بهیمة» به معنای چهارپا و اضافه آن به «أنعام» بیانیه است; یعنی، چهارپایی که عبارت است از شتر، گاو و گوسفند.

7 - جواز ذکر هریک از نام های خداوند (اللّه، رحمان و ...) به هنگام ذبح و یا نحر قربانی

لیذکروا اسم اللّه علی ما رزقهم من بهیمة الأنعـم

اضافه «اسم» به «اللّه»، می تواند اضافه بیانیه باشد. در این صورت «اسم اللّه»;یعنی، اسمی که عبارت از «اللّه» است. هم چنین می تواند اضافیه لامیه باشد. بنابراین «اسم اللّه»; یعنی، هر اسمی که برای خدا هست. برپایه احتمال، اول ذکر هر نامی به جز «اللّه» در ذبح قربانی کافی نیست. برداشت فوق، برپایه احتمال دوم است.

8 - شتر، گاو و گوسفند، روزی انسان ها و عطای خداوند به آنان

علی ما رزقهم من بهیمة الأنعـم

9 - مراسم قربانی، عبادت خدا و سپاس گزاری در برابر نعمت های او است.

جعلنا منسکًا ... علی ما رزقهم من بهیمة الأنعـم

10 - توجه به منبع یگانه تشریع، مقتضی پذیرش معبودیت خدا و نفی پرستش گری غیر او

و لکلّ أُمّة جعلنا منسکًا ... فإلـهکم إلـه وحد

«فاء» در «فإلـهکم» تفریعیه بوده و بیانگر این نکته است که هر کس پیرامون مراسم قربانی، اندیشه کند و ببیند که همه امت های پیشین دارای یک رویه مشترک در آن بودند (همه موظف بودند که قربانی را با نام خدا و به منظور تقرب به او ذبح کنند) پی خواهد برد که سرچشمه تشریع قربانی، تنها خداوند است و اگر خدایان دیگری وجود می داشتند، قهراً این مراسم به صورت های دیگری نیز تشریع می شد.

11 - خدا، تنها معبود شایسته پرستش

فإلـهکم إلـه وحد

12 - الوهیت یگانه خدا، مقتضی تسلیم محض بودن در برابر او و روی بر تافتن از غیر او

فإلـهکم