تفسیر آیات قرآن کریم- سوره حج - آیه 32 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

ذَلِکَ وَمَن یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَی الْقُلُوب

این است [امر خدا]، و هر کس شعائر خدا را بزرگ بشمارد، بی گمان این از تقوای دل ها است.

 

1 - حدود و مقررات الهی و نیز مسأله توحید و یکتاپرستی، دارای اهمیتی بسیار و منزلتی والا در نزد خداوند

و من یعظّم حرمـت اللّه ... أو تهوی به الریح فی مکان سحیق . ذلک

«ذلک» اشاره است به موضوع بزرگداشت حدود و مقررات الهی و نیز مسأله توحید و یکتاپرستی که در آیه پیش مطرح شده است. مقصود از آوردن «ذلک» در این جا، ایجاد فاصله میان کلام قبل و کلام بعد و انتقال از یک مطلب مهم به مطلب مهمی دیگر است. در چنین مواردی کلمه «هـذا» را به کار می برند; مانند: «هـذاو إنّ للطاغین لشرّ مآب»(38/55).بنابراین به کارگیری «ذلک» ـ که برای اشاره به بعید است ـ می تواند برای بیان بُعد منزلت توحید و یکتاپرستی و اهمیت حدود و مقررات الهی باشد.

 

2 - دام های قربانی (دام هایی که حاجیان برای قربانی کردن به همراه می برند)، از شعائر الهی و دارای حرمت و قداست در پیشگاه خداوند

و من یعظّم شعـئر اللّه

«تعظیم» (مصدر «یعظّم») به معنای بزرگ شمردن است «شعائر» جمع «شعیرة» و «شعیرة» به معنای علامت و نشانه است. مراد از «شعائر اللّه» به قرینه آیه بعد (لکم فیها منافع إلی أجل مسمَّی ثمّ محلها إلی البیت العتیق) دام هایی برای قربانی است که حج گزاران به همراه خود می بردند;یعنی، «هر کس دام های قربانی را ـ که شعائر و نشانه های خدایند ـ حرمت گذارد و بزرگ بشمارد...». بنابراین، آیه یاد شده توصیه ای است از سوی خداوند به همه اهل ایمان ـ چه مالک دام های قربانی باشند و چه نباشند ـ که در حفظ و نگه داری آن دام ها بکوشند و از هرگونه سهل انگاری درباره آنها، اجتناب بورزند.

 

3 - بزرگداشت و رعایت حرمت دام های قربانی (کوشش در حفظ و نگه داری آنها و پرهیز از سهل انگاری در حق آنها)، توصیه خدا به اهل ایمان

و من یعظّم شعـئر اللّه

 

4 - لزوم نشانه گذاری روی دام هایی که به منظور قربانی در مراسم حج، برده می شود.

و من یعظّم شعـئر اللّه

تسمیه دام های قربانی به «شعائر» می تواند دربردارنده توصیه ای باشد به صاحبان آنها که باید دام ها را نشانه گذاری کنند تا همگان بدانند که آنها مربوط به خدا هستند.

 

5 - حفظ حرمت و بزرگداشت شعائر الهی و دینی، توصیه ای است از سوی خدا به انسان ها

و من یعظّم شعـئر اللّه

توصیه خداوند به بزرگداشت دام های قربانی، بدان جهت است که آنها شعائر و نشانه های خدا هستند. بنابراین آیه یاد شده در واقع توصیه است به اینکه: مؤمنان باید شعائر الهی و دینی را بزرگ بشمارند و از جمله آنها،ا دام هایی است که حاجیان برای قربانی کردن در «منا» به همراه خود می برند.

 

6 - بزرگداشت شعائر الهی، نشانه تقوا و خداترسی است.

و من یعظّم شعـئر اللّه فإنّها من تقوی القلوب

ضمیر «ها» در «فإنّها» به «شعائر» بازمی گردد. بنابراین «فإنّها» به تقدیر «فإنّ تعظیمها» می باشد. «من» نشویه و «تقوی» به معنای خداترسی است; یعنی، بزرگداشت شعائر الهی، نشأت یافته از تقوا و خداترسی دل ها است.

 

7- قلب، مرکز تقوا و خداترسی

فإنّها من تقوی القلوب

 

8 - تقوا و خداترسی، خصلتی ارزشمند در پیشگاه الهی

فإنّها من تقوی القلوب

 

9 - بزرگداشت دام های قربانی و حرمت نهادن به آنها، نشانه تقوا و خداترسی است.

و من یعظّم شعـئر اللّه فإنّها من تقوی القلوب

 

10 - «عن أبی عبد اللّه(ع) قال إنّما یکون الجزاء مضاعفاً فیما دون البدنة حتی یبلغ البدنة فإذا بلغ البدنة فلاتضاعف لأنه أعظم ما یکون، قال اللّه عزّوجلّ: و من یعظّم شعائر اللّه فإنّهامن تقوی القلوب;

از امام صادق(ع) روایت شده است[که در باره کفّاره صید در حرم] فرمود: همانا جزای صید اضافه می شود تا آن جایی که کمتر از شتر باشد. پس آن گاه که به حد شتر رسید، دیگر اضافه نمی شود; زیرا شتر بزرگ ترین چیزی است که می توان قربانی کرد. خداوند عزّوجلّ می فرماید:«و من یعظم شعائر اللّه...»».(1)

تقوا

ارزش تقوا 8; جایگاه تقوا 7; نشانه های تقوا 6، 9

توحید

اهمیت توحید عبادی 1

حج

تعظیم قربانی حج 3; قداست قربانی حج 2; نشانه گذاری قربانی حج 4

حدود خدا

اهمیت حدود خدا 1

حرم

کفاره صید در حرم 10

خدا

توصیه های خدا 3، 5

دین

اهمیت دین 1

روایت 10

شعائرالله

تعظیم شعائرالله 6، 10; توصیه به تعظیم شعائرالله 5; قداست شعائرالله 2; مراد از شعائرالله 10

صفات

صفات پسندیده 8

قربانی

تعظیم قربانی 9

قلب

نقش قلب 7

مؤمنان

توصیه به مؤمنان 3

پی نوشت ها :

1. کافی، ج 4، ص 395، ح 5; نورالثقلین، ج 3، ص 496، ح 124.