تفسیر آیات قرآن کریم – سوره حجر – آیه ۴ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمَا أَهْلَکْنَا مِن قَرْیَةٍ إِلاَّ وَلَهَا کِتَابٌ مَّعْلُومٌ

و هیچ شهری را نابود نکردیم مگر این که برای آن سرنوشتی معین بود.

1- هلاکت و نابودی هر جامعه انسانی، دارای قانون و اجلی مکتوب و معین

و ما أهلکنا من قریة إلاّ و لها کتاب معلوم

2- مرگ و میرها و تحولات طبیعی در جوامع، به دست خداوند و به تقدیر اوست.

و ما أهلکنا من قریة إلاّ و لها کتاب معلوم

3- هشدار خداوند به کافران هدایت ناپذیر مکه، مبنی بر اینکه مهلت دادن به آنان به معنای تداوم بخشیدن به زندگیشان نیست; بلکه همواره در معرض هلاکتند.

ربما یودّ الذین کفروا لو کانوا مسلمین. ذرهم ... فسوف یعلمون. و ما أهلکنا من قریة إلاّ و لها کتاب معلوم

ذکر این آیه، پس از تهدید «فسوف یعلمون» احتمالاً برای دفع اشکال مقدر می باشد و آن اشکال این است که: کفار پس از مهلت یافتن با امر «ذرهم یأکلوا ...» چنین نپندارند که زندگیشان ادامه دارد.

4- توضیح و بیان قانون مندی تحقق وعیدهای خداوند درباره کافران، روش تعلیمی قرآن برای روشنگری اذهان و دفع شبهات احتمالی درباره آن

و ما أهلکنا من قریة إلاّ و لها کتاب معلوم

ذکر این آیه، پس از تهدید «فسوف یعلمون» احتمالاً برای دفع اشکال مقدّر می باشد و آن این است که کفار ممکن است بگویند: چرا عذاب فوراً رخ نمی دهد و چگونه و کی چنین وعیدی تحقق خواهد یافت؟ و خداوند جواب می دهد: وعیدها دارای حساب و قانون است.

5- اراده و خواست خداوند، دخیل در تحولات و رخدادهای تاریخی

و ما أهلکنا من قریة إلاّ و لها کتاب معلوم

6- اطلاعات و خبرهای مربوط به حادثه ها و تحولات جوامع بشری، دارای بانک اطلاعات و کتابی معین

و ما أهلکنا من قریة إلاّ و لها کتاب معلوم

7- هر جامعه، دارای هویت، حیات و قوانین مشخصی جدا از افراد آن جامعه

و ما أهلکنا من قریة إلاّ و لها کتاب معلوم

اجل

اجل مسمّی 1

انذار

انذار از هلاکت 3

بلایا

منشأ بلایای طبیعی 2

تاریخ

منشأ تحولات تاریخ 5

تحولات اجتماعی

منشأ تحولات اجتماعی 2

جامعه

 اجل جامعه 1; حقیقت جامعه 7; حیات جامعه 7; قانونمندی جوامع 7; قانونمندی هلاکت جامعه 1;  وجود جامعه 7

حوادث

بانک اطلاعات حوادث 6

خدا

 اختصاصات خدا 2; انذارهای خدا 3; حتمیت وعیدهای خدا 4; قانونمندی وعیدهای خدا 4; مقدرات خدا 2; مهلت های خدا 3; نقش اراده خدا 5; نقش مشیت خدا 5

قرآن

تعالیم قرآن 4

کافران مکه

انذار کافران مکه 3; فلسفه مهلت به کافران مکه 3

مرگ

منشأ مرگ 2