تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نسا – آیه ۴ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِن طِبْنَ لَکُمْ عَن شَیْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَکُلُوهُ هَنِیئًا مَّرِیئًا

و مهر زنان را با طیب خاطر به آنان بدهید، پس اگر چیزی از آن را با طیب خاطر به شما بخشیدند آن را بخورید گوارایتان باد.

 

1 وجوب پرداخت مهریّه زنان

و اتوا النّساء صدقاتهنّ

کلمه «صدقات» جمع «صدقه»، به معنای مهریّه است.

 

2 زنان، مالک مهریه خویش هستند.

و اتوا النّساء صدقاتهنّ

 

3 استقلال مالی زن در نظام خانواده

و اتوا النّساء صدقاتهنّ

 

4 لزوم پرداخت مهریّه به خود زنان، نه به فردی دیگر

و اتوا النّساء صدقاتهنّ

از اینکه فرمود: «و اتوا النساء صدقاتهن» و نفرمود: «اتوا صدقات النساء»، معلوم می شود که مهریّه زنان را باید به خود آنان پرداخت نه به پدر یا برادر و ... ، بر خلاف آنچه در جاهلیت مرسوم بوده است.

 

5 مهریه، هدیه ای است از سوی مردان به همسران خویش

و اتوا النّساء صدقاتهنّ نحلة

کلمه «نحلة» حال است برای «صدقاتهن» و به معنای عطیّه و هبه بدون عوض است.

 

6 مهریّه، دینی است برای زنان بر عهده مردان

و اتوا النّساء صدقاتهنّ نحلة

«نحلة» بنابر گفته برخی از مفسران به معنای فریضه است که در برداشت فوق از آن تعبیر به دین شده است ; زیرا فریضه مالی در حقیقت دَین است.

 

7 لزوم پرداخت مهریّه، با رغبت و به دور از هر گونه منّت و چشمداشت.

و اتوا النّساء صدقاتهنّ نحلة

در برداشت فوق، کلمه «نحلة» صفت برای مفعول مطلق محذوف گرفته شده است: «اتوهنّ ایتاء نحلة». یعنی پرداخت باید به دور از چشمداشت و منّت باشد.

 

8 زن می تواند بخشی از مهریّه خویش را به همسرش ببخشد.

فان طبن لکم عن شیء منه نفساً

 

9 حرمت تصرف شوهران در مهریّه زنان، بدون جلب رضایت کامل آنان

و اتوا النّساء ... فان طبن لکم عن شیء منه نفساً فکلوه

از مفهوم جمله «فان طبن لکم ... » (اگر رضایت داشتند از مهریّه بخورید و در آن تصرف کنید)، حرمت تصرف بدون رضایت به دست می آید.

 

10 تعیین مهریّه در عقد ازدواج، از اسباب ملکیت

و اتوا النّساء صدقاتهنّ

 

11 هبه، از وسایل ملکیت

فان طبن لکم ... فکلوه

«کلوه»، کنایه از استیلای کامل است و آن ملکیّت می باشد.

 

12 رضایت مالک، شرط جواز تصرف دیگران در اموال وی

فان طبن لکم عن شیء منه نفساً فکلوه هنیئاً مریئاً

 

13 مالی که زن از مهریّه خویش به شوهر می بخشد، برای او حلال و گواراست.

فان طبن لکم عن شیء منه نفساً فکلوه هنیئاً مریئاً

 

14 توصیه خداوند به زنان بر عدم بخشش تمامی مهریه خویش به همسران خود

فان طبن لکم عن شیء منه نفساً فکلوه

با توجّه به «من» تبعیضیه، به نظر می رسد مطرح ساختن بخشش برخی از مهریه و تصریح به آن، اشاره به این دارد که سزاوار نیست زنان تمامی مهریه خویش را هبه کنند.

 

15 شوهر، مجاز به استفاده از دارایی زن، در صورت رضایت خاطر وی

فان طبن لکم عن شیء منه

امام صادق یا امام کاظم (ع) در پاسخ سؤال از آیه فوق فرمود: یعنی بذلک اموالهنّ التی فی ایدیهنّ مما ملکن.(1)

 

16 سرپرستِ زن، ممنوع از گرفتن مهریه وی، برای خویش

واتوا النّساء صدقاتهنّ

امام باقر (ع) درباره آیه فوق فرمود: هذا خطاب للاولیاء لانّ الرّجل منهم کان اذا زوّج ایِّمة اخذ صداقها دونها فنهاهم اللّه عن ذلک.(2)

احکام: 1، 4، 6، 7، 8، 9، 10، 12، 13، 14، 16

خانواده:

نظام خانواده 3

خدا:

وصایای خدا 14

روایت: 15، 16

زن:

اختیارات زن 8 ; اولیای زن 16 ; حقوق زن 1، 2، 3، 4، 6، 9، 15 ; مال زن 15 ; مالکیت زن 2، 3

غصب:

حرمت غصب 9

مالکیت:

احکام مالکیت 12 ; عوامل مالکیت 10، 11 ; مالکیت خصوصی 2

مرد:

اختیارات مرد 15

مهریه:

احکام مهریه 1، 4، 6، 7، 8، 9، 10، 16 ; حقیقت مهریه 5 ; مالک مهریه 2 ; هبه مهریه 13، 14

واجبات: 10

هبه: 11

 

پی نوشت ها:

1. تفسیر عیاشی، ج 1، ص 219، ح 16 ; نورالثقلین، ج 1، ص 441، ح 46.

2. تفسیر تبیان، ج 3، ص 110 ; مجمع البیان، ج 3، ص 12.