تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مریم – آیه ۴ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالَ رَبِّ إِنِّی وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّی وَاشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَیْبًا وَلَمْ أَکُن بدُعَائِکَ رَبِّ شَقِیًّا

گفت: پروردگارا! همانا استخوان من سست شده و سرم از پیری سفید گشته و من [تاکنون] در مورد دعا به درگاهت ـ پروردگارا! ـ [از اجابت] محروم نبوده ام.

1- زکریا به هنگام پیری مفرط و سستی استخوانها و سپیدی موهای سرش از خداوند خواهان فرزند شد.

قال ربّ إنّی وهن العظم منّی واشتعل الرأس شیبًا

«عظم» به معنای استخوان است. «وهن العظم منّی»; یعنی، استخوان هایم سست شد کلمه «شیباً» تمییز و به معنای سفیدی مو است و «اشتعال»، یعنی آتش گرفتن (لسان العرب). بنابراین جمله «اشتعل» از مادّه «شعل» سفیدی دم و پیشانی اسب) مشتق باشد; در این صورت جمله «اشتعل ...»، یعنی «موی سر سپید شد».

2- زکریا(ع)، در دعای خود، به ربوبیت الهی، توسل جست.

قال ربّ إنّی وهن العظم ... و لم أکن بدعائک ربّ شقیًّا

3- توسل به ربوبیت الهی و تکرار آن، از آداب دعا است.

قال ربّ ... لم أکن بدعائک ربّ

4- استخوان زکریای پیغمبر در اثر پیری، سست شده بود.

إنّی وهن العظم منّی

5- موی سر زکریا، در اثر پیری سپید گشته بود.

واشتعل الرأس شیبًا

6- برشمردن ضعف ها و کاستی ها و بیان ناتوانی خود از انجام خواسته ها و رفع نیازمندی ها، از آداب دعا و نیایش است.

قال ربّ إنّی وهن العظم منّی واشتعل الرأس شیبًا

7- زکریا همواره از دعا، برای رفع مشکلات خویش، بهره می گرفت.

و لم أکن بدعائک ربّ شقیًّا

«باء» در «بدعائک» سببیه یا به معنای «فی» است و مفاد آیه این است که در دعاهای گذشته ام هیچ گاه محروم نشده ام و به سبب آنها سعادت مند بوده ام.

8- دعا و نیایش به درگاه خدا، از میان برنده سختی ها و مانع گرفتاری انسان به دام شقاوت است.

و لم أکن بدعائک ربّ شقیًّا

«شقاوت» نقطه مقابل سعادت است (مفردات راغب) و به معنای «سختی و زحمت» نیز می آید (قاموس).

9- زکریا(ع)، فردی مستجاب الدعوة در طول زندگی خویش بود.

و لم أکن بدعائک ربّ شقیًّا

10- امیدواری زکریا(ع) به استجابت دعایش از سوی خدا

و لم أکن بدعائک ربّ شقیًّا

11- زکریا، زندگی سعادت مندانه خود را مرهون راز و نیاز و دعا به پیشگاه خداوند می دانست.

و لم أکن بدعائک ربّ شقیًّا

12- برشمردن لطف و عنایت های مکرر خداوند درگذشته عمر، زمینه جلب رحمت و لطف الهی و از آداب دعا است.

قال ربّ ... لم أکن بدعائک ربّ شقیًّا

توسل:

توسل به ربوبیت خدا 2، 3

خدا:

زمینه رحمت خدا 12; زمینه لطف خدا 12

دعا:

آثار دعا 7، 8، 11; آداب دعا 3، 6، 12; اظهار ضعف در دعا 6; امیدواری در دعا 10; توسل در دعا 3

ذکر:

ذکر لطف خدا 12

رفتار:

انگیزه های رفتار 8

زکریا(ع):

آثار پیری زکریا(ع) 4، 5; اجابت دعای زکریا(ع) 9; امیدواری زکریا(ع) 10; بینش زکریا(ع) 11; پیری زکریا(ع) 1; توسل زکریا(ع) 2; دعای زکریا(ع) 1، 2، 7; رفع مشکلات زکریا(ع) 7; سستی استخوان زکریا(ع) 1، 4; سعادتمندی زکریا(ع) 11; سفیدی موی زکریا(ع) 1، 5; سیره زکریا(ع) 7; فضایل زکریا(ع) 9; قصه زکریا(ع) 1

سعادت:

عوامل سعادت 1

شقاوت:

موانع شقاوت 8

فرزند:

درخواست فرزند 1

مستجاب الدعوه 9: