تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اعراف – آیه ۴ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَکَم مِّن قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا فَجَاءهَا بَأْسُنَا بَیَاتًا أَوْ هُمْ قَآئِلُونَ

و چه بسیار شهرهایی که [اهل] آنها را هلاک کردیم و عذاب ما در حالی که به شب خفته بودند یا در خواب نیمروز بودند به سراغشان آمد.

1 خداوند بسیاری از امتهای مختلف پیشین را با عذابی سهمگین و ناگهانی به هلاکت رساند.

و کم من قریة أهلکنها فجاءها

«فاء» در جمله «فجاءها ...» می تواند تفسیریه باشد. بر این مبنا جمله «جاءها ...» توضیح و تفسیر جمله «أهلکناها» است. اسناد هلاکت به قریه برای رساندن شدت عذاب است.

2 عذاب سهمگین خداوند در انتظار جوامع مختلف از قوانین دین و پذیرنده ولایتهای غیر خداوند

و لاتتبعوا من دونه ... و کم من قریة أهلکنها

بیان هلاکت جوامع پیشین پس از فرمان به رعایت قوانین دین و سرپیچی از ولایت غیر خدا «اتبعوا ما أنزل الیکم ...»، بیانگر آن است که عذاب امتهای پیشین به سبب تخلف آنان از این فرمان بوده است.

3 گروهی از امتهای متخلف پیشین شب هنگام و گروهی دیگر در حال خواب نیمروز، گرفتار عذاب الهی شدند.

فجاءها بأسنا بیتا أو هم قائلون

«أو» در جمله «أو هم قائلون» برای تنویع است. «قائلة» به معنای نیمروز است و «قائل» به کسی گفته می شود که آن هنگام در خواب باشد.

4 به هلاکت رساندن امتهای بی اعتنا به تعالیم دین، از سنتهای خداوند است.*

و کم من قریة أهلکنها

5 اراده الهی دارای نقشی مؤثر در تحولات تاریخ

و کم من قریة أهلکنها

6 عذابهای الهی متناسب با گناه متخلفان است.

قلیلا ما تذکرون. و کم من قریة أهلکنها فجاءها بأسنا بیتا أو هم قائلون

بیان زمان عذاب، یعنی شبانگاه و خواب نیمروز، که هنگام غفلت مردم است، پس از بیان غفلت مردم از تذکارهای الهی (قلیلا ما تذکرون) اشاره به تناسب عذاب با گناه دارد.

7 تخلف جوامع از فرامین خدا، موجب سقوط معنوی آن جوامع و زمینه ساز گرفتاری آنان به عذاب دنیوی (عذاب استیصال).

و لاتتبعوا ... و کم من قریة أهلکنها

برداشت فوق بر این اساس است که «فاء» در «فجاءها» بیانگر ترتیب باشد. بر این مبنا مراد از هلاکت، هلاکت معنوی خواهد بود. یعنی جوامعی در گذشته منحرف شدند و پس از آن گرفتار عذاب الهی گشتند.

امتها:

عذاب امتها ی پیشین 1، 3; فرجام امتها ی متخلف 1، 3; هلاکت امتها متخلف 1، 4

تاریخ:

محرک تاریخ 5; منشأ تحولات تاریخ 5

جامعه:

انحطاط معنوی جامعه 7; عذاب جامعه گناهکار 2; عوامل انحطاط جامعه 7

خدا:

اراده خدا 5; سنتهای خدا 4; عذابهای خدا 1، 2، 3; قانونمندی عذابهای خدا 6

دین:

کیفر اعراض از دین 4

عذاب:

اهل عذاب 2; عذاب استیصال 7; عذاب در خواب 3; عذاب دنیوی 2، 3; عذاب شبانگاهی 3; مراتب عذاب 1، 2، 7; موجبات عذاب 2; موجبات عذاب دنیوی 7

عصیان:

آثار عصیان اجتماعی 7; عصیان از خدا 7

کیفر:

تناسب کیفر با گناه 6

ولایت:

قبول ولایت غیر خدا 2