تفسیر آیات قرآن کریم – سوره توبه – آیه ۸ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

کَیْفَ وَإِن یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ لاَ یَرْقُبُواْ فِیکُمْ إِلاًّ وَلاَ ذمَّةً یُرْضُونَکُم بأَفْوَاهِهِمْ وَتَأْبَی قُلُوبُهُمْ وَأَکْثَرُهُمْ فَاسقُونَ

چگونه [می توان به عهد آنان امید بست]در حالی که اگر بر شما غالب شوند هیچ خویشاوندی و پیمانی را در حقّ شما مراعات نمی کنند. با زبانشان شما را خوشنود می کنند، امّا دل هایشان اِبا دارد و بیشترشان فاسق اند.

 

1 ـ وجود ناخرسندی میان مسلمانان صدر اسلام، نسبت به لغو اعتبار پیمان عدم تعرض و تردید و دودلی آنان در پیکار با مشرکان پیمان شکن

کیف و إن یظهروا علیکم

کلمه «کیف» ـ که برای استفهام انکاری است ـ مفید برداشت فوق است.

 

2 ـ لزوم هشیاری و بیداری مسلمانان نسبت به ترفندها و ظاهرسازیهای دشمنان اسلام

کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة

 

3 ـ غیر قابل اعتماد بودن کافران و مشرکان، در پیمان و پیوند دوستی با مسلمانان

کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة

«إلّ» در لغت به معنای عهد، قسم و قرابت (خویشاوندی) آمده است (قاموس المحیط) ولی در این آیه ـ به قرینه آمدن واژه «ذمة» که به معنای عهد است ـ معنای قرابت و خویشاوندی مقصود است.

 

4 ـ جلوگیری از تسلط مشرکان و کافران حق ستیز بر مسلمانان، فلسفه فرمان الهی مبنی بر کشتن، اسارت، محاصره و کمین زدن به آنان

فإذا انسلخ ... فاقتلوا المشرکین ... کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً

 

5 ـ دشمنی و کینه توزی شدید مشرکان صدر اسلام نسبت به مسلمانان

کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة

 

6 ـ دشمنان اسلام و کافران حق ستیز در صورت تسلط بر مسلمانان هرگز بر پیمان و پیوند دوستی و خویشاوندی پایبند نخواهند بود.

کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة

 

7 ـ شرک پیشگان صدر اسلام در صورت پیروزی بر مسلمانان، از زیر پا گذاشتن حقوق خویشاوندی و شکستن پیمان، باکی نداشتند.

و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة

 

8 ـ وجود پیوندهای قرابت و خویشاوندی میان مسلمانان صدر اسلام و مشرکان

و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة

 

9 ـ رعایت حقوق خویشاوندان ـ اگر چه دشمن باشند ـ لازم است.

و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً

خداوند مشرکان را به خاطر رعایت نکردن حق خویشاوندی خود با مسلمانان که درحال ستیز و دشمنی با آنان بودند محکوم کرد و آنها را متجاوز خواند (هم المعتدون); این می رساند که حق خویشاوندی را در هر شرایط (جنگ و دشمنی و ...) باید رعایت کرد.

 

 

10 ـ وفاداری و التزام به عهد و پیمان، واجب است.

و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة

 

11 ـ شرک پیشگان صدر اسلام تلاش می کردند تا با ظاهر سازی و خوش زبانی (رفتار منافقانه) افکار عمومی مسلمانان را فریب داده و رضایت و خوشبینی آنان را نسبت به خود جلب کنند.

یرضونکم بأفوههم و تأبی قلوبهم

 

12 ـ رفتارهای فریبکارانه (ظاهرسازیها و خوش زبانیهای) مشرکان صدر اسلام، خوشبینی هایی را در میان مسلمانان نسبت به آنان به وجود آورده بود.

کیف یکون للمشرکین عهد ... کیف ... یرضونکم بأفوههم و تأبی قلوبهم

 

13 ـ افشای رفتارهای فریبکارانه و کینه قلبی مشرکان صدر اسلام نسبت به مسلمانان از سوی خداوند

و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة ... و تأبی قلوبهم

آمدن فعلهای «یظهروا»، «یرقبوا» و «تأبی» به صورت فعل مضارع که دلالت بر حال و آینده می کند، می تواند حاکی از این حقیقت باشد که آیه در صدد افشای رازهای منافقان علیه مسلمانان است.

 

14 ـ خداوند، به ضمایر، نیات و مقاصد آدمیان، آگاه و از آنها باخبر است.

کیف و إن یظهروا علیکم ... یرضونکم بأفوههم و تأبی قلوبهم

 

15 ـ اکثریت مشرکان صدر اسلام بر پیمان عدم تعرض خود با مسلمانان پایبند نمانده و آن را نقض کردند.

و أکثرهم فسقون

 

16 ـ اکثریت مشرکان صدر اسلام، مردمی فاسق و بیرون از مسیر حق بودند.

و أکثرهم فسقون

 

17 ـ پیمان شکنی، کرداری برخاسته از روحیه فسق و حق گریزی است.

لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة ... و أکثرهم فسقون

 

18 ـ پیمان شکنان، مردمانی فاسق و منحرف از مسیر حق

لایرقبوا فیکم ... ذمة ... و أکثرهم فسقون

 

19 ـ عدم رعایت حقوق خویشاوندی، برخاسته از روحیه فسق و حق گریزی است.

لایرقبوا فیکم إلّاً ... و أکثرهم فسقون

احکام: 10

 

فلسفه احکام  4

اسلام:

تاریخ صدر اسلام 1، 11، 12، 15، 16; دشمنان اسلام 6

انسان:

نیات انسان ها 14

جنگ:

عوامل سستی در جنگ 1

حق:

آثار حق ناپذیری 17، 19; حق ناپذیران 18

خدا:

افشاگری خدا 13; علم غیب خدا 14

خویشاوندان:

اهمیّت حقوق خویشاوندان 9

خویشاوندی:

بی اعتنایی به حقوق خویشاوندی 19; تضییع حقوق خویشاوندی 7

دشمنان:

آثار سلطه دشمنان 6; بی اعتباری دوستی دشمنان 6

فاسقان: 16، 18

فسق:

آثار فسق 17، 19

کافران:

آثار سلطه کافران 6; بی اعتباری خویشاوندی کافران 6; بی اعتباری دوستی کافران 3، 6; بی اعتباری معاهده کافران 3; فلسفه اسارت کافران 4; فلسفه قتل کافران 4; فلسفه کمین به کافران 4; فلسفه محاصره کافران 4; کافران حق ستیز 6; کافران ناقض معاهده 6; ممانعت از سلطه کافران 4

مسلمانان:

تزلزل در مسلمانان صدر اسلام 1; خوشبینی مسلمانان صدر اسلام 12; دشمنان مسلمانان 5; مسؤولیت مسلمانان 2; مسلمانان صدر اسلام و مشرکان 8; ناخشنودی مسلمانان صدر اسلام 1

مشرکان:

آثار پیروزی مشرکان 7; افشای مشرکان صدر اسلام 13; اکثریت مشرکان صدر اسلام 15; بی اعتباری خویشاوندی مشرکان 6، 7; بی اعتباری دوستی مشرکان 3; بی اعتباری معاهده مشرکان 3، 7; تظاهر مشرکان صدر اسلام 11، 12; خویشاوندی با مشرکان صدر اسلام 8; دشمنی مشرکان صدر اسلام 5; روش برخورد مشرکان صدر اسلام 11، 12; فسق اکثریت مشرکان صدر اسلام 16; فلسفه اسارت مشرکان 4; فلسفه قتل مشرکان 4; فلسفه کمین به مشرکان 4; فلسفه محاصره مشرکان 4; کینه مشرکان صدر اسلام 13; مشرکان ناقض معاهده 15; مشرکان و مسلمانان 11; مشرکان و مسلمانان صدر اسلام 5، 12; مکر مشرکان صدر اسلام 11; ممانعت از سلطه مشرکان 4

معاهده:

آثار فسخ معاهده 1; احکام معاهده 10; انحراف ناقضان معاهده 18; فسق ناقضان معاهده 18; معاهده عدم تعرض 1; منشأ نقض معاهده 17; وجوب وفای به معاهده 10

منحرفان: 16

واجبات: 10

هوشیاری:

اهمیّت هوشیاری 2