تفسیر آیات قرآن کریم – سوره یوسف – آیه ۸ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِذْ قَالُواْ لَیُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَی أَبینَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِی ضَلاَلٍ مُّبینٍ

آن گاه که گفتند: «بی تردید یوسف و برادرش در پیش پدرمان از ما محبوب ترند ، با اینکه ما گروهی توانمندیم! بی گمان پدرمان در کژروی و خطایی آشکار است.

 

1ـ از میان برادران یوسف ، بنیامین برادر پدری و مادری یوسف(ع) و سایرین ، برادران پدری او بودند.

إذ قالوا لیوسف و أخوه

فرزندان یعقوب، بنیامین را برادر یوسف می خواندند، با اینکه وی نیز فرزند یعقوب(ع) و با آنان برادر بود (لیوسف و أخوه). این تعبیر می رساند که ارتباط اخوّت میان یوسف(ع) و بنیامین قوی تر از ارتباط اخوّت وی با دیگر فرزندان یعقوب می باشد ; یعنی، بنیامین برادر پدر و مادری یوسف(ع) و با سایر برادران، برادر پدری بودند.

 

2ـ یعقوب(ع) همه فرزندان خویش را گرامی می داشت و به همه آنان محبت می کرد.

إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منّا

افعل تفضیل (أحبّ) گویای برداشت فوق است.

 

3ـ یوسف(ع) و بنیامین محبوب تر از دیگر فرزندان یعقوب در نزد آن حضرت

إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا

مراد از «أخوه» چنانچه مفسران گفته اند بنیامین است.

 

4ـ یوسف(ع) محبوب تر از بنیامین در نزد یعقوب(ع)

إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا

برداشت فوق ، از تقدیم «یوسف» بر برادرش «بنیامین» استفاده شده است.

 

5ـ شایستگیهای معنوی یوسف(ع) و فضیلتهای خدادادی وی ، عامل محبت فراوان یعقوب(ع) به او بود.

کذلک یجتبیک ربک ... لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا

بیان مسأله محبت افزون تر یعقوب(ع) به یوسف(ع) ، پس از بیان ویژگیهای یوسف (وکذلک یجتبیک ...) ، اشاره به ریشه محبت افزون تر یعقوب(ع) به یوسف(ع) دارد.

 

6ـ همه فرزندان یعقوب محبت افزون تر او به یوسف(ع) و بنیامین را احساس می کردند و بر آن رشک می بردند.

إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا

ضمیر در «قالوا» به «إخوته» در آیه قبل برمی گردد ; یعنی ، همه آنان چنین گفتند و بر این نظر اتفاق داشتند.

 

7ـ محبت و علاقه افزون تر یعقوب(ع) به دو فرزندش یوسف(ع) و بنیامین ، برانگیزنده حسادت دیگر فرزندان وی نه اطلاعشان از رؤیای یوسف(ع)

إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا

چنان چه یوسف(ع) رؤیای خویش را برای برادرانش نقل کرده بود و آن باعث حسادت و توطئه علیه او شده بود ، سخن از بنیامین به میان نمی آوردند و تنها به ذکر یوسف(ع) اکتفا می کردند.

 

8ـ حسادت برادران یوسف به وی ، آنان را به جلسه ای برای تصمیم گیری علیه او واداشت.

إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا

 

9ـ لطف و محبت افزون تر یعقوب(ع) به یوسف(ع) و بنیامین و شایسته نبودن آن دو برای آن لطف و محبت ، از سخنان و پیش درآمدهای جلسه مشورتی برادران یوسف علیه وی

إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا و نحن عصبة إن أبانا لفی ضلـل مبین

 

10ـ برادران یوسف ، گروهی نیرومند ، کارآمد و عهده دار رتق و فتق امور پدرشان یعقوب بودند.

و نحن عصبة إن أبانا لفی ضلـل مبین

«عصبة» به جماعتی گفته می شود که تعداد آنان از ده نفر افزون تر باشد و با یکدیگر پیوند داشته و هم دیگر را پشتیبانی کنند. لازمه این معنا نیرومند و کارآمد

بودن آن گروه است. رابطه جمله «و نحن عصبة» با خطا پنداشتن محبت افزون تر یعقوب به یوسف و بنیامین، گویای این است که: برادران یوسف، نیرو و توان خویش را در جهت منافع یعقوب(ع) به کار می بردند و امور او را سامان می دادند.

 

11ـ برادران یوسف ، به کثرت نیرو و نفرات خویش مغرور بودند.

و نحن عصبة

 

12ـ برادران یوسف به دلیل نیرومندی و کارآمد بودنشان ، خویش را به محبت پدرشان یعقوب سزاوارتر می دیدند.

إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب إلی أبینا منا و نحن عصبة

 

13ـ محبت فراوان یعقوب(ع) به یوسف(ع) و بنیامین ، خطا و لغزشی روشن از دیدگاه دیگر فرزندان او

إذ قالوا لیوسف و أخوه أحب ... إن أبانا لفی ضلـل مبین

 

14ـ برادران یوسف کمتر از ده نفر نبودند.

و نحن عصبة

 

15ـ «عن علی بن الحسین(ع): ... فلما رأی یوسف الرؤیا و أصبح یقصّها علی أبیه یعقوب، فاغتم یعقوب لما سمع من یوسف مع ما أوحی الله عزوجل إلیه أن استعد للبلاء... و خاف أن یکون ما أوحی الله عزوجل إلیه من الإستعداد للبلاء هو فی یوسف خاصّة فاشتدت رقته علیه من بین ولده فلما رأی إخوة یوسف ما یصنع یعقوب بیوسف و تکرمته إیّاه و إیثاره إیّاه علیهم إشتد ذلک علیهم ... و قالوا: إن یوسف و أخاه «أحب إلی أبینا منّا»... ;(1)

از امام سجاد(ع) روایت شده است: ... هنگامی که یوسف(ع) آن خواب را دید و بامداد برای یعقوب بازگو کرد، یعقوب به خاطر آنچه از یوسف شنید با آنچه خدای عزوجل به او وحی کرد که آماده بلا باش غمگین شد ... و ترسید که آن بلا بالخصوص در مورد یوسف باشد. از این رو مهربانی او از میان برادران به یوسف زیادتر شد ; چون برادران رفتار یعقوب را نسبت به یوسف دیدند که او را گرامی می دارد و بر آنان ترجیح می دهد، بر آنان گران آمد ... و گفتند: یوسف و برادرش نزد پدر ما از ما محبوب ترند».

انگیزش:

عوامل انگیزش 7

برادران یوسف:

برادران یوسف و بنیامین 6، 7; برادران یوسف و یوسف(ع) 6، 7; بینش برادران یوسف 12، 13; تعداد برادران یوسف 14; تکبر برادران یوسف 11; حسادت برادران یوسف 8،7،6؛ زمینه توطئه برادران یوسف 8؛ شورای برادران یوسف 9؛ صفات برادران یوسف 10؛ قدرت برادران یوسف 10، 11، 12; نقش برادران یوسف 10

بنیامین:

بنیامین و یوسف(ع) 1

حسد:

آثار حسد 8; عوامل حسد 6، 7

خانواده:

آثار تبعیض در خانواده 6، 7

روایت: 15

عواطف:

عواطف پدری 2، 3; عواطف خانوادگی 2

محبت:

عوامل محبت 5

یعقوب(ع):

آثار محبت یعقوب(ع) به بنیامین 7; آثار محبت یعقوب(ع) به یوسف(ع) 7; اندوه یعقوب(ع) 15; روش برخورد یعقوب(ع) 2; محبت یعقوب(ع) به بنیامین 3، 4، 6، 9، 13; محبت یعقوب(ع) به فرزندان 2، 3، 12; محبت یعقوب(ع) به یوسف(ع) 3، 4، 5، 6، 9، 13، 15; یعقوب(ع) و احترام فرزندان 2; یعقوب(ع) و خطا 13

یوسف(ع):

آثار رؤیای یوسف(ع) 15; آثار فضایل یوسف(ع) 5; استعدادهای معنوی یوسف(ع) 5; برادر ابوینی یوسف(ع) 1; برادران پدری یوسف(ع) 1; زمینه توطئه علیه یوسف(ع) 8; قصه یوسف(ع) 8، 15

 

پی نوشت ها :

1. علل الشرایع، ص 46، ح 1، ب 41 ; نورالثقلین، ج 2، ص 412، ح 17.