کَیْفَ وَإِن یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ لاَ یَرْقُبُواْ فِیکُمْ إِلاًّ وَلاَ ذمَّةً یُرْضُونَکُم بأَفْوَاهِهِمْ وَتَأْبَی قُلُوبُهُمْ وَأَکْثَرُهُمْ فَاسقُونَ
چگونه [می توان به عهد آنان امید بست]در حالی که اگر بر شما غالب شوند هیچ خویشاوندی و پیمانی را در حقّ شما مراعات نمی کنند. با زبانشان شما را خوشنود می کنند، امّا دل هایشان اِبا دارد و بیشترشان فاسق اند.
1 ـ وجود ناخرسندی میان مسلمانان صدر اسلام، نسبت به لغو اعتبار پیمان عدم تعرض و تردید و دودلی آنان در پیکار با مشرکان پیمان شکن
کیف و إن یظهروا علیکم
کلمه «کیف» ـ که برای استفهام انکاری است ـ مفید برداشت فوق است.
2 ـ لزوم هشیاری و بیداری مسلمانان نسبت به ترفندها و ظاهرسازیهای دشمنان اسلام
کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة
3 ـ غیر قابل اعتماد بودن کافران و مشرکان، در پیمان و پیوند دوستی با مسلمانان
کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة
«إلّ» در لغت به معنای عهد، قسم و قرابت (خویشاوندی) آمده است (قاموس المحیط) ولی در این آیه ـ به قرینه آمدن واژه «ذمة» که به معنای عهد است ـ معنای قرابت و خویشاوندی مقصود است.
4 ـ جلوگیری از تسلط مشرکان و کافران حق ستیز بر مسلمانان، فلسفه فرمان الهی مبنی بر کشتن، اسارت، محاصره و کمین زدن به آنان
فإذا انسلخ ... فاقتلوا المشرکین ... کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً
5 ـ دشمنی و کینه توزی شدید مشرکان صدر اسلام نسبت به مسلمانان
کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة
6 ـ دشمنان اسلام و کافران حق ستیز در صورت تسلط بر مسلمانان هرگز بر پیمان و پیوند دوستی و خویشاوندی پایبند نخواهند بود.
کیف و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة
7 ـ شرک پیشگان صدر اسلام در صورت پیروزی بر مسلمانان، از زیر پا گذاشتن حقوق خویشاوندی و شکستن پیمان، باکی نداشتند.
و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة
8 ـ وجود پیوندهای قرابت و خویشاوندی میان مسلمانان صدر اسلام و مشرکان
و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة
9 ـ رعایت حقوق خویشاوندان ـ اگر چه دشمن باشند ـ لازم است.
و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً
خداوند مشرکان را به خاطر رعایت نکردن حق خویشاوندی خود با مسلمانان که درحال ستیز و دشمنی با آنان بودند محکوم کرد و آنها را متجاوز خواند (هم المعتدون); این می رساند که حق خویشاوندی را در هر شرایط (جنگ و دشمنی و ...) باید رعایت کرد.
10 ـ وفاداری و التزام به عهد و پیمان، واجب است.
و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة
11 ـ شرک پیشگان صدر اسلام تلاش می کردند تا با ظاهر سازی و خوش زبانی (رفتار منافقانه) افکار عمومی مسلمانان را فریب داده و رضایت و خوشبینی آنان را نسبت به خود جلب کنند.
یرضونکم بأفوههم و تأبی قلوبهم
12 ـ رفتارهای فریبکارانه (ظاهرسازیها و خوش زبانیهای) مشرکان صدر اسلام، خوشبینی هایی را در میان مسلمانان نسبت به آنان به وجود آورده بود.
کیف یکون للمشرکین عهد ... کیف ... یرضونکم بأفوههم و تأبی قلوبهم
13 ـ افشای رفتارهای فریبکارانه و کینه قلبی مشرکان صدر اسلام نسبت به مسلمانان از سوی خداوند
و إن یظهروا علیکم لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة ... و تأبی قلوبهم
آمدن فعلهای «یظهروا»، «یرقبوا» و «تأبی» به صورت فعل مضارع که دلالت بر حال و آینده می کند، می تواند حاکی از این حقیقت باشد که آیه در صدد افشای رازهای منافقان علیه مسلمانان است.
14 ـ خداوند، به ضمایر، نیات و مقاصد آدمیان، آگاه و از آنها باخبر است.
کیف و إن یظهروا علیکم ... یرضونکم بأفوههم و تأبی قلوبهم
15 ـ اکثریت مشرکان صدر اسلام بر پیمان عدم تعرض خود با مسلمانان پایبند نمانده و آن را نقض کردند.
و أکثرهم فسقون
16 ـ اکثریت مشرکان صدر اسلام، مردمی فاسق و بیرون از مسیر حق بودند.
و أکثرهم فسقون
17 ـ پیمان شکنی، کرداری برخاسته از روحیه فسق و حق گریزی است.
لایرقبوا فیکم إلّاً و لاذمة ... و أکثرهم فسقون
18 ـ پیمان شکنان، مردمانی فاسق و منحرف از مسیر حق
لایرقبوا فیکم ... ذمة ... و أکثرهم فسقون
19 ـ عدم رعایت حقوق خویشاوندی، برخاسته از روحیه فسق و حق گریزی است.
لایرقبوا فیکم إلّاً ... و أکثرهم فسقون
احکام: 10
فلسفه احکام 4
اسلام:
تاریخ صدر اسلام 1، 11، 12، 15، 16; دشمنان اسلام 6
انسان:
نیات انسان ها 14
جنگ:
عوامل سستی در جنگ 1
حق:
آثار حق ناپذیری 17، 19; حق ناپذیران 18
خدا:
افشاگری خدا 13; علم غیب خدا 14
خویشاوندان:
اهمیّت حقوق خویشاوندان 9
خویشاوندی:
بی اعتنایی به حقوق خویشاوندی 19; تضییع حقوق خویشاوندی 7
دشمنان:
آثار سلطه دشمنان 6; بی اعتباری دوستی دشمنان 6
فاسقان: 16، 18
فسق:
آثار فسق 17، 19
کافران:
آثار سلطه کافران 6; بی اعتباری خویشاوندی کافران 6; بی اعتباری دوستی کافران 3، 6; بی اعتباری معاهده کافران 3; فلسفه اسارت کافران 4; فلسفه قتل کافران 4; فلسفه کمین به کافران 4; فلسفه محاصره کافران 4; کافران حق ستیز 6; کافران ناقض معاهده 6; ممانعت از سلطه کافران 4
مسلمانان:
تزلزل در مسلمانان صدر اسلام 1; خوشبینی مسلمانان صدر اسلام 12; دشمنان مسلمانان 5; مسؤولیت مسلمانان 2; مسلمانان صدر اسلام و مشرکان 8; ناخشنودی مسلمانان صدر اسلام 1
مشرکان:
آثار پیروزی مشرکان 7; افشای مشرکان صدر اسلام 13; اکثریت مشرکان صدر اسلام 15; بی اعتباری خویشاوندی مشرکان 6، 7; بی اعتباری دوستی مشرکان 3; بی اعتباری معاهده مشرکان 3، 7; تظاهر مشرکان صدر اسلام 11، 12; خویشاوندی با مشرکان صدر اسلام 8; دشمنی مشرکان صدر اسلام 5; روش برخورد مشرکان صدر اسلام 11، 12; فسق اکثریت مشرکان صدر اسلام 16; فلسفه اسارت مشرکان 4; فلسفه قتل مشرکان 4; فلسفه کمین به مشرکان 4; فلسفه محاصره مشرکان 4; کینه مشرکان صدر اسلام 13; مشرکان ناقض معاهده 15; مشرکان و مسلمانان 11; مشرکان و مسلمانان صدر اسلام 5، 12; مکر مشرکان صدر اسلام 11; ممانعت از سلطه مشرکان 4
معاهده:
آثار فسخ معاهده 1; احکام معاهده 10; انحراف ناقضان معاهده 18; فسق ناقضان معاهده 18; معاهده عدم تعرض 1; منشأ نقض معاهده 17; وجوب وفای به معاهده 10
منحرفان: 16
واجبات: 10
هوشیاری:
اهمیّت هوشیاری 2