تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الممتحنه – آیه 5 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلَّذینَ کَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّکَ أَنتَ الْعَزیزُ الْحَکِیمُ
پروردگارا! ما را محنت کش کافران قرار مده و ما را بیامرز، پروردگارا! به یقین تو خود عزّتمند و حکیمی.
1 - التجای ابراهیم(ع) و همراهانش به خدا، برای قرار نگرفتن تحت سلطه و شکنجه کافران
ربّنا لاتجعلنا فتنة للذین کفروا
«فتنة» در اصل به معنای آزمایش است. از آن جا که تسلط کافران بر مؤمنان نوعی آزمایش آنان به شمار می آید، «فتنة» در آیه بالا کنایه از تحت سلطه و شکنجه قرار گرفتن خواهد بود.
2 - تأثیر دعا، در تغییر حوادث و مسائل اجتماعی
ربّنا لاتجعلنا فتنة
از این که کسی چون حضرت ابراهیم(ع) برای بر طرف شدن مشکل دعا کرده و خداوند عمل او را به عنوان عملی بایسته و الگو معرفی می نماید، نشانه تأثیر داشتن دعا در برداشته شدن مشکلات است.
3 - نگرانی ابراهیم(ع) و همراهانش، از آسیب پذیری ایمانشان در کوران مشکلات *
ربّنا لاتجعلنا فتنة للذین کفروا
در صورتی که «فتنة» به معنای «مفتوناً و معذّباً» باشد; از سیاق آیات استفاده می شود که نگرانی ابراهیم(ع) و همراهانش، در نهایت متوجه ثبات بر توحید و برائت از مشرکان بوده است.
4 - التجای ابراهیم(ع) و همراهانش به خداوند، از این که وسیله ای برای سوءاستفاده کافران قرار گیرند.*
ربّنا لاتجعلنا فتنة للذین کفروا
در صورتی که «فتنة» به معنای «آزمون و بلا» باشد، می تواند بیانگر این معنا باشد که ابراهیم(ع)، از خداوند خواست تا مورد سوء استفاده کافران و در راستای منافع آنان قرار نگیرد.
5 - آمرزش خواهی ابراهیم(ع) و همگامان آن حضرت برای خویش، از پروردگارشان
و اغفرلنا ربّنا
6 - نیاز همه انسان ها حتی پیامبران، به دعا و طلب آمرزش از خداوند
ربّنا علیک توکلنا... ربّنا لاتجعلنا فنتة ... واغفر لنا
از این که خداوند به مؤمنان رهنمود داده است که چون ابراهیم(ع)، دعا و استغفار کنند، نیاز داشتن آنان به دعا و استغفار استفاده می شود.
7 - خطاها و لغزش ها، زمینه ابتلای مؤمنان به رنج ها و سلطه کافران است.*
ربّنا لاتجعلنا فتنة ... و اغفرلنا
ارتباط «واغفر لنا» با «لاتجعلنا فتنة...»، ممکن است از این جهت باشد که یکی از عوامل «فتنة» (مفتون و معذّب شدن) گناهان است. از این رو در تکمیل دعای «لاتجعلنا...»، طلب آمرزش شده است.
8 - پروردگار آدمیان، یگانه «عزیز» (پیروزمند شکست ناپذیر) و «حکیم» (کاردان) است.
ربّنا إنّک أنت العزیز الحکیم
9 - پیروزمندی و اقتدار الهی، آمیخته با حکمت او است.
إنّک أنت العزیز الحکیم
10 - اقتدار الهی، پشتوانه استجابت دعای مؤمنان در مصون ماندن از سلطه کافران
ربّنا لاتجعلنا فتنة ... إنّک أنت العزیز الحکیم
11 - اقتدار و شوکت کافران، ناچیز در برابر اقتدار شکست ناپذیر الهی
ربّنا إنّک أنت العزیز الحکیم
جمله «إنّک أنت العزیز» ـ که بیانگر حصر عزت و اقتدار در خداوند است ـ تعریض به قدرت های کفر دارد که درصدد مفتون و معذّب ساختن مؤمنان اند.
12 - ربوبیت خداوند، مقتضی یاری جستن از او و التجای به درگاه وی
ربّنا علیک توکلنا ... ربّنا لاتجعلنا ... ربّنا إنّک أنت العزیزالحکیم
13 - لزوم توأم بودن مبارزه (برائت از کافران معاند)، با دعا و استغفار به درگاه خداوند
إذ قالوا لقومهم إنّا برءؤا... ربّنا علیک توکلنا... ربّنا لاتجعلنا
14 - «عن أبی جعفر(ع) ...انّ اللّه أمر نبیّه(ص) و المؤمنین بالبرائة من قومهم ماداموا کفّاراً فقال: «قد کانت لکم اُسوة حسنة فی إبراهیم و الذین معه إذ قالوا لقومهم إنّا برآؤا منکم و ممّا تعبدون...»;(1)
از امام باقر(ع) روایت شده است: خداوند به رسول خود و مؤمنان امر فرموده تا از قوم خود، مادامی که در حال کفر هستند، برائت جویند [آن جا که] می فرماید: «برای شما در زندگی ابراهیم و کسانی که با او بودند الگوی خوبی است; زیرا آنان به قوم خود گفتند: إنّا برآؤا منکم و ممّا تعبدون».
15 - «[عن] أبی عبداللّه(ع) قال: ما کان ولد آدم مؤمن إلاّ فقیراً و لا کافر إلاّ غنیّاً، حتّی جاء إبراهیم(ع) فقال: «ربّنا لاتجعلنا فتنة للذین کفروا» فصیّراللّه فی هـؤلاء أموالاً و حاجة و فی هـؤلاء أموالاً و حاجة;(2)
از امام صادق(ع) روایت شده است: هیچ مؤمنی از فرزندان آدم نبود، مگر این که فقیر بود، و هیچ کافر نبود مگر این که غنی بود; تا این که زمان ابراهیم(ع) فرا رسید. آن حضرت به خداوند عرض کرد: «پروردگارا ما را مایه فتنه کافران قرار مده». پس خداوند در کافران هم مال و هم نیاز و در مؤمنان نیز هم مال و هم نیاز قرار داد».
ابراهیم(ع)
آثار دعای ابراهیم(ع) 15; استغفار ابراهیم(ع) 5; استغفار پیروان ابراهیم(ع) 5; التجای ابراهیم(ع) 1، 4; التجای پیروان ابراهیم(ع) 1، 4; نگرانی ابراهیم(ع) 3; نگرانی پیروان ابراهیم(ع) 3
استغفار
اهمیت استغفار 13
استمداد
زمینه استمداد از خدا 12
اسماوصفات
حکیم 8; عزیز 8
التجا
آثار التجا به خدا1; التجا به خدا 4; زمینه التجا به خدا 12
الگوگیری
الگوگیری از ابراهیم(ع) 14
انسان
نیازهای معنوی انسان 6
ایمان
اهمیت حفظ ایمان 3
بلا
موانع بلا 2
تبری
تبری از کافران 13، 14
خدا
آثار ربوبیت خدا 12; آثار قدرت خدا 10; حکمت خدا 9; عزت خدا 11; قدرت خدا 11; ویژگیهای عزت خدا 9
دعا
آثار دعا 2
روایت 14، 15
سختی
آثار سختی 3; زمینه سختی 7
کافران
بی ارزشی قدرت کافران 11; زمینه سلطه کافران 7; عوامل ثروتمندی کافران 15; عوامل فقر کافران 15; مصونیت از اذیتهای کافران 1; مصونیت از سلطه کافران 1; مصونیت از سوءاستفاده کافران 4; موانع سلطه کافران 10
لغزش
آثار لغزش 7
مؤمنان
اجابت دعای مؤمنان 10; الگوی مؤمنان 14; تکلیف مؤمنان 14; عوامل ثروتمندی مؤمنان 15; عوامل فقر مؤمنان 15
مبارزه
دعا در مبارزه 13; روش مبارزه 13
محمد(ص)
الگوی محمد(ص) 14; تکلیف محمد(ص) 14
نیازها
نیاز به استغفار 6; نیاز به دعا 6
پی نوشت ها :
1. تفسیر قمی، ج 2، ص 362; نورالثقلین، ج 5، ص 302، ح 14.
2. کافی، ج 2، ص 262، ح 10; نورالثقلین، ج 5، ص 303، ح 15.
تصاویر ضمیمه
