تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الممتحنه – آیه 11 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِن فَاتَکُمْ شَیْءٌ مِّنْ أَزْوَاجِکُمْ إِلَی الْکُفَّارِ فَعَاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذینَ ذَهَبَتْ أَزْوَاجُهُم مِّثْلَ مَا أَنفَقُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذی أَنتُم بهِ مُؤْمِنُونَ

و اگر کسی از همسران شما به سوی کافران رفت پس [کفّار را] تعقیب کردید [و غنیمت گرفتید] به کسانی که همسرانشان رفته اند معادل آنچه [از مهر ]هزینه کرده اند بدهید، و از خدایی که شما به او ایمان دارید پروا داشته باشید.

 

1 - پیش بینی قوانین اسلامی، نسبت به حقوق مردان مؤمنی که به حکم اسلام، همسر کافر خود را رها کرده اند.

 

و إن فاتکم شیء من أزوجکم

 

2 - مخارج و مهریه ای که مرد مؤمن برای همسر کافر خویش، صرف کرده و اکنون به حکم اسلام از او جدا شده است، باید از بیت المال و غنایم جنگی، به مرد مؤمن پرداخت شود.

 

و إن فاتکم شیء من أزوجکم إلی الکفّار فعاقبتم

واژه «عاقبتم»، به معنای «اصبتم منهم غنیمة» دانسته شده است.

 

3 - جبران مخارج مردان مؤمن، به مقدار اموالی که برای همسر کافر خود صرف کرده اند; نه کمتر و نه فزون تر.

 

و إن فاتکم ... فـاتوا ... مثل ما أنفقوا

 

4 - ایمان به خدا، مستلزم رعایت تقوا و پرهیز از مخالفت با او

 

و اتّقوا اللّه الذی أنتم به مؤمنون

 

5 - هشدار الهی به مؤمنان، نسبت به رعایت تقوا، در زمینه ادعاهای مالی خویش و پرداخت حقوق دیگران

 

فـاتوا الذین ذهبت أزوجهم ... و اتّقوا اللّه

امر «اتّقوا اللّه...» احتمالاًنظر به دو زمینه دارد: 1ـ مؤمنی که می بایست مهریه صرف کرده برای همسر کافرش را از غنایم بردارد. در این صورت او نباید بیش از آنچه خرج کرده ادعا کند. 2ـ مجموعه مؤمنان اند که در پرداخت حق مؤمن از غنایم، کوتاهی نورزند.

 

6 - جامعه اسلامی، موظف به جبران خسارت های مالی وارد شده بر مؤمنان، در طریق ایمان *

 

و إن فاتکم شیء من أزوجکم ... فـاتوا الذین ذهبت

 

7 - «عن أبی جعفر(ع) فی قوله: «و إن فاتکم شیء من أزواجکم...» فلحق بالکفّار من أهل عهدکم فاسألوهم صداقها و إن لحقن بکم من نسائهم شیء فأعطوهم صداقها;(1)

 

از امام باقر(ع) در توضیح قول خدا«وإن فاتکم شیء من أزواجکم...» روایت شده: هرگاه [برخی از] زنان شما به کفّاری که با آنها معاهده دارید ملحق شدند، مهر او را از آنان مطالبه کنید و اگر زنانی از آن کفار به شما ملحق شدند، مهر او را به آنان بپردازید».

 

8 - «عن یونس عن أصحابه عن أبی جعفر(ع) و أبی عبداللّه(ع) قال: قلت: ... و قد قال اللّه عزّوجلّ فی کتابه «و إن فاتکم شیء من أزواجکم إلی الکفّار فعاقبتم...» ما معنی العقوبة هاهنا؟ قال: إنّ الذی ذهبت إمرأة فعاقب علی إمرأة اُخری غیرها یعنی تزوّجها [بعقب] ... فعلی الإمام أن یعطیه مهر إمرأة الذاهبة;(2)

 

از یونس از اصحابش از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایت شده که گفت: به امام(ع) عرض کردم: ... خداوند عزّوجلّ فرموده است: «و إن فاتکم شیء من أزواجکم إلی الکفّار فعاقبتم» مراد از این عقوبت در این جا چیست؟ امام فرمود: مردی که همسرش از دست او رفته [و به کفّار ملحق شده ]و در پی آن همسر دیگری اختیار کرده ... برعهده امام است که مهر زنی را که رفته به آن مرد بپردازد [و معنای ]«عاقبتم» یعنی پس از رفتن آن زن، همسر دیگری گرفته باشد».

ازدواج

انفساخ ازدواج 2

اسلام

جامعیت اسلام 1

ایمان

آثار ایمان 6; آثار ایمان به خدا 4

بیت المال

مصارف بیت المال 2، 8

تقوا

اهمیت تقوا 5; زمینه تقوا 4

خدا

هشدارهای خدا 5

روایت 7، 8

زنان

جبران مهریه زنان کافر 8; مهریه زنان کافر 7; مهریه زنان مهاجر 7

غنیمت

مصارف غنیمت 2

مؤمنان

جبران زیان مالی مؤمنان 6; حقوق مؤمنان 1; هشدار به مؤمنان 5

مردم

حقوق مردم 5

مسلمانان

مسؤولیت مسلمانان 6

هجرت

هجرت به دارالکفر 4

همسر

جبران مهریه همسر کافر 2، 3; جبران نفقه همسر کافر 2

پی نوشت ها :

1. تفسیرقمی، ج 2، ص 363; نورالثقلین، ج 5، ص 306، ح 26.

2. علل الشرایع، ص 517، ب 289، ح 6; نورالثقلین، ج 5، ص 306، ح 27.