تفسیر آیات قرآن کریم – سوره العلق– آیه14- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَلَمْ یَعْلَمْ بأَنَّ اللَّهَ یَرَی

آیا ندانسته است که خدا می بیند؟

1 - خداوند، ناظر گفتار و کردار انسان ها است.

ألم یعلم بأنّ اللّه یری

2 - توجّه به آگاهی و نظارت خداوند بر گفتار و کردار انسان ها، دور سازنده آنان از تکذیب دین و روی گردانی از آن

أرءیت إن کذّب و تولّی . ألم یعلم بأنّ اللّه یری

3 - نظارت خداوند بر انسان ها، حقیقتی آشکار و قابل فهم برای همگان حتی مشرکان

ألم یعلم بأنّ اللّه یری

استفهام در «ألم یعلم»، بیانگر وجود علم و ظهور حقیقت است. از شأن نزول آیه شریفه، دانسته می شود که روی سخن با ابوجهل است که با وجود شرک به خداوند، از نظارت او بر کردار ناروایش غافل نبود.

4 - مخالفان نماز، باید خدا را ناظر بر کردار خویش دیده و از مخالفت دست بردارند.

أرءیت الذی ینهی ... ألم یعلم بأنّ اللّه یری

5 - خداوند، تکذیب گران دین و روی گردانان از آن و نهی کنندگان مردم از نماز را، به عذاب خویش تهدید کرده است.

ألم یعلم بأنّ اللّه یری

جمله «ألم یعلم...» در مقام تهدید و حاکی از کیفرهایی است که نظارت خداوند، آن را به دلالت التزامی می رساند.

6 - کسانی که خداوند را ناظر خویش می دانند، از تبلیغات هدایت پیشگان و دعوت کنندگان به تقوا جلوگیری نمی کنند.

أرءیت إن کان علی الهدی . أو أمر بالتّقوی ... ألم یعلم بأنّ اللّه یری

7 - حالت طغیان گری و ثروت اندوزی و احساس بی نیازی مطلق، مایه بی پروا شدن انسان در برابر نظارت خداوند

لیطغی . أن رءاه استغنی ... ألم یعلم بأنّ اللّه یری

بی نیازی

آثار احساس بی نیازی 7

تقوا

تبلیغ تقوا 6

ثروت اندوزی

آثار ثروت اندوزی 7

خدا

تهدیدهای خدا 5; سهولت فهم نظارت خدا 3; صفات مؤمنان به نظارت خدا 6; نظارت خدا 1

دین

تهدید معرضان از دین 5; تهدید مکذبان دین 5; موانع اعراض از دین 2; موانع تکذیب دین 2

ذکر

آثار ذکر علم خدا 2; آثار ذکر نظارت خدا 2; اهمیت ذکر نظارت خدا 4

طغیان

آثار طغیان 7

عذاب

تهدید به عذاب 5

عصیان

زمینه عصیان 7; عصیان از خدا 7

عمل

ناظران عمل 1

مهتدین

آزادی بیان مهتدین 6; تبلیغ مهتدین 6

نماز

اعراض از مخالفت با نماز 4; تهدید مانعان از نماز 5; مخالفان نماز 4