تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الشوری – آیه14 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمَا تَفَرَّقُوا إِلَّا مِن بَعْد مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ وَلَوْلَا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّکَ إِلَی أَجَلٍ مُّسَمًّی لَّقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَإِنَّ الَّذینَ أُورِثُوا الْکِتَابَ مِن بَعْدهِمْ لَفِی شَکٍّ مِّنْهُ مُرِیبٍ

 

و متفرق نشدند مگر بعد از آن که علم [به حق ]بر ایشان حاصل شد [و این تفرقه] از روی تجاوزطلبی بود که در میانشان وجود داشت و اگر نبود سخنی که از پروردگارت گذشته است [که] تا وقت معیّنی [مهلت دارند] میان آنان حکم می شد [و اهل باطل هلاک می گشتند] و همانا کسانی که پس از آنان کتاب به آنها میراث داده شد در مورد آن دچار شکّی سخت هستند.

 

1 - پیدایش اختلافات دینی در میان امت های پیشین، با وجود توصیه مکرر خداوند بر حفظ وحدت و پرهیز از تفرقه

 

شرع لکم ... و لاتتفرّقوا ... و ما تفرّقوا إلاّ من بعد ما جاءهم العلم

تأکید ادیان بر حفظ وحدت دینی، از آیه قبل (أقیموا الدین و لا تتفرّقوا فیه) استفاده شده است.

 

2 - روحیه سرکشی امت ها، عامل ناکامی پیامبران اولواالعزم در دعوت به وحدت دینی

 

شرع لکم ... أن أقیموا الدین ... و ما تفرّقواإلاّ

 

3 - اختلافات دینی امت های پیشین، ناشی از روح تجاوزگری بود; نه از جهالت و نادانی

 

و ما تفرّقوا إلاّ من بعد ما جاءهم العلم بغیًا بینهم

 

4 - خوی تجاوزگری و فزونی طلبی، سرچشمه اصلی دسته بندی های مذهبی و فرقه گرایی

 

و ما تفرّقوا إلاّ ... بغیًا بینهم

 

5 - فزون طلبی و تجاوزگری، آفت شایع و رایج در میان جوامع انسانی

 

و ما تفرّقواإلاّ ... بغیًا بینهم

از این که تمامی پیروان ادیان پیشین به واسطه تجاوزگری دچار اختلاف شده اند، شیوع و رواج آن استفاده می شود.

 

6 - تعالیم پیامبران، متکی به دلایل روشن و یقین آور

 

إلاّ من بعد ما جاءهم العلم

 

7 - پیامبران و رسولان، در ابلاغ دعوت خویش و اتمام حجت کوتاهی نداشته اند.

 

و ما تفرّقوا إلاّ من بعد ما جاءهم العلم

 

8 - عمل انسان، الزاماً مطابق با آگاهی ها و دانش های او نیست.

 

و ما تفرّقوا إلاّ من بعد ما جاءهم العلم

 

9 - حفظ وحدت دینی و پرهیز از دسته بندی های مذهبی، ره آورد رشد تربیتی و اخلاقی جامعه و نه صرف آگاهی فکری

 

و ما تفرّقوا إلاّ من بعد ما جاءهم العلم بغیًا بینهم

از این که جوامع پیشین، با وجود علم و آگاهی، به واسطه کمبود خصایل شایسته اخلاقی (خوی تجاوزگری و فزون طلبی) به تفرقه روی آوردند، استفاده می شود که صرف آگاهی فکری در حفظ و ایجاد وحدت دینی کافی نیست.

 

10 - تفرقه افکنی و اختلاف دینی، عامل استحقاق عذاب دنیوی از سوی خداوند

 

و لولا کلمة سبقت من ربّک إلی أجل مسمًّی لقضی بینهم

از یادآوری مهلت برای مجرمان، می توان استفاده کرد که آنان مستحق عذاب اند; ولی مهلت از پیش تعیین شده الهی، مانع نزول عذاب بر آنان است.

 

11 - مهلت خداوند، به عوامل اختلاف و دسته بندی های دینی، سنت الهی است.

 

و لولا کلمة سبقت من ربّک ... لقضی بینهم

 

12 - حکم و قضاوت الهی درباره انسان ها، دارای ضابطه و قانون تعیین شده

 

و لولا کلمة سبقت

 

13 - سنت مهلت دادن خداوند به تفرقه افکنان در دین، فلسفه تأخیر عذاب آنان

 

و لولا کلمة سبقت من ربّک إلی أجل مسمًّی لقضی بینهم

 

14 - سنت امهال به کافران، جلوه ای از ربوبیت الهی است.

 

و لولا کلمة سبقت من ربّک

 

15 - عمر و حیات انسان ها، دارای مدتی مشخص و از پیش تعیین شده است.

 

و لولا کلمة سبقت من ربّک إلی أجل مسمًّی لقضی بینهم

 

16 - عذاب حتمی و گریزناپذیر در آخرت، سرنوشت تفرقه آفرینان و اختلاف افکنان در دین

 

لولا کلمة ... إلی أجل مسمًّی لقضی بینهم

برداشت فوق از مفهوم غایت استفاده شده است.

 

17 - اهل کتاب زمان پیامبر(ص)، نسبت به محتوای متون دینی خویش گرفتار تردید و بدبینی بودند.

 

و إنّ الذین أورثوا الکتـب من بعدهم لفی شک منه مریب

«مریب» به شکی گفته می شود که آمیخته با بد گمانی و سوء ظن باشد.

 

18 - فرقه سازی های مذهبی از سوی نسل های پیشین اهل کتاب، موجب رواج شک و تردید در میان آیندگان آنان

 

و ما تفرقوا ... و إنّ الذین أورثوا الکتـب من بعدهم لفی شک منه مریب

«من» در «لفی شک منه» نشویه است و ضمیر «منه» به «تفرّق» ـ که از «و ما تفرّقوا» استفاده می شود ـ بازمی گردد; یعنی، تردید سختی که میراث بران کتاب به آن گرفتار آمده اند، برخاسته از اختلافات و دسته بندی های مذهبی است که پیشینیان آنان به آن دامن می زدند.

 

19 - نقش عملکرد جوامع، در هدایت و گمراهی نسل آینده

 

و ما تفرقوا ... إنّ الذین أورثوا الکتـب من بعدهم لفی شک منه مریب

اتحاد:

توصیه به اتحاد 1; زمینه اتحاد دینی 9

اجل:

اجل مسمی 15

اختلاف:

آثار اختلاف دینی 18; کیفر اختلاف دینی 16; منشأ اختلاف دینی 4

اختلاف افکنان:

حتمیت عذاب اخروی اختلاف افکنان 16; فرجام اخروی اختلاف افکنان 16; فلسفه تأخیر عذاب اختلاف افکنان 13; مهلت به اختلاف افکنان 11، 13

اختلاف افکنی:

آثار اختلاف افکنی 10

امتها:

آثار تجاوزگری امتها 2; آثار تجاوزگری امتها ی پیشین 3; آثار جهل امتها ی پیشین 3; اختلاف دینی امتها ی پیشین 1; تاریخ امتها ی پیشین 1، 2، 3; توصیه به امتها ی پیشین 1; منشأ اختلاف دینی امتها ی پیشین 3

انبیا:

اتمام حجت انبیا 7; تبلیغ انبیا 7; عمل به تکلیف انبیا 7; موانع موفقیت انبیا 2; وضوح تعالیم انبیا 6; ویژگیهای تعالیم انبیا 6

اهل کتاب:

شک اهل کتاب صدراسلام 17; عوامل شک اهل کتاب 18

تجاوز:

آثار تجاوز 4

جامعه:

تجاوزگری جوامع 5; نقش جامعه 19

خدا:

توصیه های خدا 1; سنتهای خدا 11، 13، 14; عذابهای خدا 10; قانونمندی قضاوت خدا 12; نشانه های ربوبیت خدا 14

رشد:

آثار رشد 9

سنتهای خدا:

سنت مهلت 11، 13، 14

عذاب:

موجبات عذاب دنیوی 10

علم:

آثار علم 9; علم و عمل 8

عمر:

تقدیر عمر 15

کافران:

مهلت به کافران 14

کتب آسمانی:

شک در کتب آسمانی 17

گمراهی:

عوامل گمراهی 19

هدایت:

عوامل هدایت 19