تفسیر آیات قرآن کریم – سوره تغابن – آیه14 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَأَوْلَادکُمْ عَدُوًّا لَّکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ

ای کسانی که ایمان آورده اید! همانا برخی از همسران و فرزندانتان دشمنانی برای شما هستند; پس، از آنان برحذر باشید و اگر [از خطایشان ]درگذرید و [بی توبیخ ]چشم پوشی کنید و آن را بپوشانید [خدا نیز با شما چنین کند]، به یقین خداوند آمرزگار و رحیم است.

 

1 - برخی از همسران و فرزندان مؤمنان، همچون دشمن به مخالفت با آنان برمی خیزند.

یـأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولـدکم عدوًّا لکم

 

2 - مؤمنان صدراسلام، با مخالفت و دشمنی برخی از همسران و فرزندان خویش روبه رو بودند.

یـأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولـدکم عدوًّا لکم

 

3 - ایمان به دین اسلام، ممکن است دشمنی برخی از مردم، حتی خویشاوندانی همچون همسر و فرزندان را برانگیزاند.

یـأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولـدکم عدوًّا لکم

 

4 - مؤمنان در صورت روبه رو شدن با دشمنی و مخالفت همسران و فرزندان خویش، باید از آنان پرهیز کرده و دوری جویند.

إنّ من أزوجکم ... عدوًّا لکم فاحذروهم

 

5 - مؤمنان، باید در برابر دشمنی و مخالفت همسران و فرزندان خویش، هشیار بوده و آنان را زیر نظر داشته باشند.

عدوًّا لکم فاحذروهم

فرمان برحذر بودن (فاحذروهم) ممکن است به معنای لزوم هشیاری و زیر نظر گرفتن آنان باشد که با غفلت از این امر، مبادا دچار خسارت و ضربه شوند.

 

6 - ضرورت هشیاری در برابر دشمنان دیانت و لزوم دوری از آنان

عدوًّا لکم فاحذروهم

هر چند آیه شریفه، درباره همسران و فرزندانی است که با دینداری پدر، مادر و همسرانشان به مخالفت برمی خیزند; ولی به مقتضای تعبیر «عدوًّا لکم» شامل تمامی دشمنان دیانت نیز می شود.

 

7 - جلوگیری مؤمنان از دین داری و انجام تکالیف دینی (همچون جهاد، هجرت و...)، دشمنی با آنان محسوب می شود.

عدوًّا لکم فاحذروهم

برداشت یاد شده، با توجه به تاریخ و شأن نزول این آیه است. امام باقر(ع) می فرماید «وقتی برخی از مردان می خواستند هجرت کنند، پسر و همسرش دامن او را می گرفتند و می گفتند: تو را به خدا سوگند که هجرت نکن...»، (برگرفته از نورالثقلین، ج 5، ذیل آیه).

 

8 - دوستی و پیوند خویشاوندی، نباید مانع دینداری و انجام تکالیف شرعی (همچون جهاد، هجرت و ...) شود.

یـأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولـدکم عدوًّا لکم فاحذروهم

 

9 - توصیه خداوند به مؤمنان، مبنی بر عفو، چشم پوشی و بخشودن دشمنی های همسران و فرزندان خویش

عدوًّا لکم ... و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا

 

10 - عفو، چشم پوشی و بخشودن دشمنی ها و خطاهای مردمان، توصیه خداوند به مؤمنان

و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا

برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که آیه شریفه درصدد بیان یک اصل در برخورد با دیگران باشد; نه در خصوص برخورد با همسران و فرزندان.

 

11 - اسلام، دین رأفت، مدارا کردن و گذشت است.

عدوًّا لکم فاحذروهم و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا

توصیه و ترغیب به گذشت، عفو و چشم پوشی ـ حتی درباره کسانی که به انسان دشمنی کرده اند ـ گویای مطلب یاد شده است.

 

12 - خداوند، غفور (آمرزگار) و رحیم است.

فإنّ اللّه غفور رحیم

 

13 - عفو، گذشت و چشم پوشی از دشمنی ها و خطاهای همسران و فرزندان، عامل جلب غفران و رحمت خداوند است.

و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا فإنّ اللّه غفور رحیم

 

14 - عفو، گذشت و چشم پوشی از دشمنی ها و خطاهای دیگران، زمینه ساز جلب غفران و رحمت الهی است.

و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا فإنّ اللّه غفور رحیم

 

15 - «عن أبی جعفر(ع) فی قوله: «إنّ من أزواجکم و أولادکم عدوّاً لکم فاحذروهم» و ذلک إنّ الرجل کان إذا أراد الهجرةَ إلی رسول اللّه(ص) تعلّق به ابنه و امرأته و قالوا: نَنشُدُک اللّه أن تَذهب عنّا و تدعَنا فنضیع بعدک فمنهم من یطیع أهلَه فیقیم فحذّرهم اللّه أبناءَهم و نساءَهم و نهاهم عن طاعتهم...;(1)

از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند: «إنّ من أزواجکم و أولادکم عدوّاً لکم فاحذروهم» روایت شده است: [در صدراسلام گاهی] مردی که قصد هجرت به سوی رسول خدا(ص) را داشت، فرزند و همسرش دامان او را می گرفتند و می گفتند: تو را به خدا قسم می دهیم که از نزد ما نروی و ما را بی کس نگذاری که ما بعد از تو از بین خواهیم رفت. برخی از آنان مطیع اهل و عیال خود می شدند و [نزد آنان ]می ماندند. ازاین رو خداوند آنان را از فرزندان و همسرانشان برحذر داشته و آنان را از پیروی آنها نهی فرموده است...».

اسلام

آثار اسلام 3; تاریخ صدر اسلام 15; ویژگیهای اسلام 11

اسماوصفات

رحیم 12; غفور 12

انگیزش

عوامل انگیزش 3

ایمان

آثار ایمان 3

جهاد

ممانعت از جهاد 7; موانع جهاد 8

خدا

توصیه های خدا 9، 10; زمینه جلب آمرزشهای خدا14; زمینه جلب رحمت خدا 14; عوامل جلب آمرزشهای خدا 13; عوامل جلب رحمت خدا 13

خطا

عفو از خطا 10

خویشاوندان

زمینه دشمنی خویشاوندان 3

خویشاوندی

آثار خویشاوندی 8

دشمنان

اهمیت اعراض از دشمنان 6

دشمنی

عفو از دشمنی 10

دینداری

ممانعت از دینداری 7; موانع دینداری 8

عفو

اهمیت عفو 11; توصیه به عفو 9

فرزند

آثار دشمنی فرزند 4; آثار عفو فرزند 13; زمینه دشمنی فرزند 3; عفو دشمنی فرزند 9; عوامل اعراض از فرزند 4; موارد دشمنی فرزند 15; هوشیاری بر دشمنی فرزند 5

مؤمنان

توصیه به مؤمنان 9، 10; دشمنان مؤمنان 1; دشمنان مؤمنان صدراسلام 2; دشمنی با مؤمنان 1، 3، 7; دشمنی با مؤمنان صدراسلام 2; دشمنی فرزندان مؤمنان 1; دشمنی فرزندان مؤمنان صدراسلام 2; دشمنی همسران مؤمنان 1; دشمنی همسران مؤمنان صدراسلام 2; مسؤولیت مؤمنان4، 5; هوشیاری در برابر مؤمنان 6

مدارا

اهمیت مدارا 11

هجرت

ممانعت از هجرت 7، 15; موانع هجرت 8

همسر

آثار دشمنی همسران 4; آثار عفو همسر 13; زمینه دشمنی همسران 3; عفو دشمنی همسر 9; عوامل اعراض از همسر 4; موارد دشمنی همسر 15; هوشیاری بر دشمنی همسران 5

هوشیاری

اهمیت هوشیاری 6

پی نوشت ها :

1. تفسیر قمی، ج 2، ص 372; نورالثقلین، ج 5، ص 342، ح 20.