تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الشوری- آیه51 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَن یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ یُرْسلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بإِذْنِهِ مَا یَشَاء إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیمٌ

 

و هیچ بشری را نرسد که خدا با او سخن بگوید مگر از راه وحی یا از پشت حجابی، یا این که فرستاده ای بفرستد و به اذن او هر چه بخواهد وحی کند، همانا او بلند مرتبه و حکیم است.

 

1 - گفت وگوی خداوند با بشر، تنها از طریق وحی، یا از ورای حجاب و یا از طریق پیک صورت می گیرد.

 

و ما کان لبشر أن یکلّمه اللّه إلاّ وحیًا ... أو یرسل رسولاً

 

2 - الهامات درونی، تنها راه سخن گفتن مستقیم و بلاواسطه خدا با انسان است.

 

و ما کان لبشر أن یکلّمه اللّه إلاّ وحیًا

با توجه به انحصار سخن گفتن خدا با انسان در سه قسم مطرح شده در آیه شریفه و نیز با توجه به معنای «وحی» ـ که به قرینه دو قسم بعدی اشاره به الهامات درونی دارد ـ مطلب بالا استفاده می شود.

 

3 - وحی، عالی ترین شکل ارتباط خدا با انسان است.*

 

و ما کان لبشر أن یکلّمه اللّه إلاّ وحیًا

برداشت یاد شده بدان احتمال است که تعدد مراتب سه گانه، به ترتیب اولویت و تقدم باشد.

 

4 - به سخن آوردن پدیده های جهان طبیعت، یکی از راه های سخن گفتن خداوند با انسان است.

 

أو من ورای حجاب

برداشت یاد شده بر این پایه است که مفسران، «حجاب» را در «من وراء حجاب» به معنای پدیده های طبیعی تفسیر کرده اند.

 

5 - پیامبران و مرتبطان با علم وحی، کلام الهی را بدون رؤیت خداوند دریافت می کنند.

 

و ما کان لبشر أن یکلّمه اللّه إلاّ وحیًا

 

6 - نزول فرشته بر پیامبران، یکی از راه های گفت وگوی خداوند با انسان است.

 

أو یرسل رسولاً فیوحی بإذنه ما یشاء

 

7 - بعثت رسولان و پیامبران، یکی از راه های گفت وگوی خداوند با انسان ها

 

أو یرسل رسولاً

برداشت یاد شده بنابراین نکته است که فرستادن رسول غیر از وساطت فرشتگان در ابلاغ وحی بوده و «فیوحی» نظر به ابلاغ وحی داشته باشد.

 

8 - «وحی»، شیوه سخن گفتن فرشتگان با پیامبران، برای رساندن پیام خداوند

 

أو یرسل رسولاً فیوحی

 

9 - رویارویی انسان با خدا و مشاهده حسی وی امری ناممکن است.

 

و ما کان لبشر أن یکلّمه اللّه إلاّ وحیًا أو... أو یرسل رسولاً فیوحی

آیه شریفه با منحصر کردن راه های وحی می تواند ناظر بدین نکته باشد که پیامبران نیز تنها از این راه ها دریافت وحی می کنند; نه آن که خدا را ببینند.

 

10 - ارسال وحی از سوی فرشته وحی، تنها منوط به اذن و مشیت الهی است.

 

فیوحی بإذنه ما یشاء

 

11 - فرشته وحی، پیکی امین در ابلاغ پیام خدا به پیامبران

 

فیوحی بإذنه ما یشاء

 

12 - تعیین محتوای وحی، تنها در اختیار خداوند است و نه خواست غیر او

 

فیوحی بإذنه ما یشاء

 

13 - خداوند، علیّ (بلندمرتبه) و حکیم (کاردان) است.

 

إنّه علیّ حکیم

 

14 - والا مرتبگی خداوند، مانع مشاهده و ارتباط حسی انسان با وی

 

ما کان لبشر ... إنّه علیّ حکیم

از ارتباط صدر و ذیل آیه شریفه، می توان استفاده کرد که جمله «إنّه علیّ...» تعلیلی برای نفی امکان ارتباط حسی انسان با خداوند است.

 

15 - وحی و شیوه های گوناگون آن، متکی بر حکمت و کاردانی خداوند است.

 

و ما کان لبشر أن ... إنّه علیّ حکیم

«حکیم» در جمله «إنّه علیّ حکیم»، می تواند مرتبط با وحی و گزینش نوع آن باشد.

 

16 - مشیت الهی در تعیین محتوای وحی، متکی به علو مرتبه و حکمت او است.

 

فیوحی بإذنه ما یشاء إنّه علیّ حکیم

اسماوصفات:

حکیم 13; علی 13

الهام:

نقش الهام 2

انبیا:

مقامات انبیا 5; نبوت انبیا 7; نزول ملائکه بر انبیا 6; نقش انبیا 7; وحی به انبیا 5، 11

جبرئیل:

امانتداری جبرئیل 11; فضایل جبرئیل 11; نقش جبرئیل 10

خدا:

آثار اذن خدا 10; آثار حکمت خدا 15، 16; آثار علو خدا 14، 16; آثار مشیت خدا 10; اختصاصات خدا 12; استحاله رؤیت خدا 5، 9; روش گفتگوی خدا با انبیا 5; روش گفتگوی خدا با انسان 1، 2، 3، 4، 6، 7; مشیت خدا 12، 16; موانع رؤیت خدا 14

رسولان خدا:

نقش رسولان خدا 1، 7

ملائکه:

روش گفتگوی ملائکه با انبیا 8; نقش ملائکه 6، 8

موجودات:

تکلم موجودات 4

وحی:

ابلاغ وحی 8، 11; تعالیم وحی 12، 16; منشأ وحی 10، 15; نقش وحی 1، 3