تفسیر آیات قرآن کریم – سوره العلق– آیه15- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

کَلَّا لَئِن لَّمْ یَنتَهِ لَنَسْفَعًا بالنَّاصِیَةِ

چنین نیست که [که او می پندارد] اگر دست بر ندارد، قطعاً [در قیامت ]موی پیشانی اش را به قهر خواهیم گرفت.

 

1 - لزوم پرهیز از مخالفت با نماز و اجتناب از تکذیب دین

 

کلاّ

حرف «کلاّ» برای ردع و بازداشتن از گفتار یا کرداری است که پیش از آن آمده و در آیه شریفه ناظر به اموری است که کلمات «کذّب»، «تولّی»، «ألم یعلم» و «ینهی» در آیات پیشین بر آن دلالت داشت.

 

2 - تکذیب فرمان های متقی پرور، ناروا است.

 

أو أمر بالتّقوی . أرءیت إن کذّب ... کلاّ

 

3 - لزوم توجّه به نظارت خداوند، بر گفتار و رفتار انسان

 

ینهی ... ألم یعلم بأنّ اللّه یری . کلاّ

 

4 - خاتمه دادن به موضع گیری در برابر نماز، فرمان خداوند به نهی کننده پیامبر(ص) از ادای آن

 

أرءیت الذی ینهی . عبدًا إذا صلّی ... لئن لم ینته

 

5 - خداوند، مخالفان پیامبر(ص) را در صورت تداوم بر مخالفت با نماز، هدایت و تقوا، به مؤاخذه ای سخت تهدید کرد.

 

لئن لم ینته لنسفعًا بالناصیة

 

6 - سوگند خداوند در تأکید بر مؤاخذه حتمی تکذیب گران دین و مخالفان نماز، هدایت و تقوا

 

لئن لم ینته لنسفعًا بالناصیة

«لام» در «لئن...» لام قسم است.

 

7 - گرفتن موهای بالای پیشانی تکذیب گران دین و کشاندن ذلیلانه آنان به سوی آتش، کیفر مخالفت آنها با نماز، هدایت و تقوا

 

ینهی . عبدًا إذا صلّی ... لئن لم ینته لنسفعًا بالناصیة

«ناصیة» به معنای انتهای رستنگاه مو از قسمت جلو سر است، ریشه این کلمه بر «علوّ» دلالت دارد و چون رستنگاه ناصیه در قسمت بالای سر است، این نام را بر آن نهاده اند (مقاییس اللغة). قسمت جلو سر را نیز «ناصیه» گویند (تاج العروس). «نسفعن» ـ که «نون تأکید» آن به صورت تنوین نوشته می شود ـ یعنی، چنگ می زنیم و می کشانیم و ممکن است به معنای «سیاه می کنیم»، «نشانه می گذاریم» یا «به خواری می کشانیم» باشد. (برگرفته از قاموس)

 

8 - تکذیب دین و روی گردانی از آن، در پی دارنده کیفری تحقیرآمیز و گریزناپذیر

 

أرءیت إن کذّب و تولّی ... کلاّ لئن لم ینته لنسفعًا بالناصیة

گرفتن موهای جلو سر ـ علاوه بر تحقیر ـ شخص را به طور کامل تسلیم گیرنده آن می سازد; به گونه ای که مقاومت سودی نمی بخشد. کیفر یاد شده ـ به قرینه «سندع الزبانیة» (در آیات بعد) ـ مربوط به قیامت است; ولی دلالت آیه شریفه بر کیفر دنیوی نیز بعید نیست.

 

9 - سیه رویی و ثبت نشانه دروغ گویی و گناه کاری بر پیشانی تکذیب گران دین، کیفر مخالفت آنان با نماز، هدایت و تقوا

 

لنسفعًا بالناصیة

برداشت یاد شده، ناظر به معانی گوناگونی است که برای «سفع» در توضیح برداشت هفتم ذکر شد. وصف های «کاذبة» و «خاطئة» (در آیه بعد)، مشخّصات نشانه را بیان کرده است.

تقوا

تکذیب تقوا 2; تهدید مخالفان تقوا 5; حتمیت کیفر مخالفان تقوا 6; کیفر مخالفان تقوا 7; کیفر مخالفت با تقوا 9; ممانعت از تبلیغ تقوا 2

خدا

اوامر خدا 4; تهدیدهای خدا 5

دین

آثار دروغگویی مکذبان دین 9; آثار گناه مکذبان دین9; اعراض از تکذیب دین 1; تحقیر معرضان از دین 8; تحقیر مکذبان دین 8; حتمیت کیفر مکذبان دین 6; سیاه رویی مکذبان دین 9; کیفر اعراض از دین 8; کیفر مکذبان دین 7، 8

ذکر

اهمیت ذکر نظارت خدا 3

عمل

عمل ناپسند 2

قرآن

سوگندهای قرآن 6

کیفر

تهدید به کیفر سخت 5; کیفر با رستنگاه مو 7; مراتب کیفر5

محمد(ص)

تهدید مانعان از نماز محمد(ص) 5; تهدید مخالفان محمد(ص) 5; ممانعت از نماز محمد(ص) 4

نماز

اعراض از ممانعت با نماز 1 ، 4; حتمیت کیفر مخالفان نماز 6; کیفر مخالفان نماز 7; کیفر مخالفت با نماز 9; ناهیان از نماز 4

هدایت

تهدید هدایت ستیزان 5; حتمیت کیفر هدایت ستیزی 6; کیفر مخالفت با هدایت 9; کیفر هدایت ستیزان 7