تفسیر آیات قرآن کریم – سوره العلق– آیه19- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
کَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ
نه، او را اطاعت نکن و سجده [و نماز ]به جا آور و تقرّب بجوی.
1 - تکذیب گران دین، گرچه گروهی منسجم باشند، از مانع شدن نمازگزاران ناتوان اند.
کلاّ
حرف «کلاّ» برای ردع و منع است و در آیه شریفه تکذیب گران دین را، از پندار موفقیت در باز داشتن مردم از نماز منع می کند.
2 - بی اعتنایی به خواسته های مخالفان نماز و سرپیچی از دستورات آنان، فرمان خداوند به پیامبر(ص)
لاتطعه
3 - پیامبر(ص)، هرگز به ترک نماز بر اثر نهی و تهدید مخالفان مجاز نبود.
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... فلیدع نادیه ... کلاّ لاتطعه و اسجد
4 - خداوند، برحذردارنده پیامبر(ص) از ترتیب اثر دادن به تهدیدهای تکذیب کنندگان دین و هراس از آرایش نیروی آنان
فلیدع نادیه ... کلاّ لاتطعه
5 - مخالفان نماز و تکذیب گران دین، حقّ دستور دادن به نمازگزاران هدایت پیشه و ترویج کننده تقوا را ندارند.
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... کذّب و تولّی ... کلاّ لاتطعه
6 - اطاعت از دستورات دروغ گویان و گنه پیشگان، مورد نهی خداوند
ناصیة کـذبة خاطئة ... کلاّ لاتطعه
7 - حرمت اطاعت، از فرمان ترک نماز
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... کلاّ لاتطعه
8 - سجده به درگاه خداوند، وظیفه ای الهی برعهده پیامبر(ص)
و اسجد
9 - سجده، تجلّی گاه عبودیت انسان و نمای برجسته نماز
عبدًا إذا صلّی ... و اسجد
10 - سجده های نماز، محرک اصلی مخالفان به جلوگیری از اقامه آن
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... لاتطعه و اسجد
11 - سجده به پیشگاه خداوند، نشان سرپیچی از فرمان غیر او است.
لاتطعه و اسجد
دستور سجده، بر نهی از اطاعت عطف گرفته شده است تا جلوه مطیع نبودن را بیان کرده باشد.
12 - طغیان گران، از سجده برای خداوند، پرهیز داشته و دیگران را از آن نهی می کنند.
لیطغی ... ینهی . عبدًا إذا صلّی ... و اسجد
13 - تلاش برای تقرّب به درگاه خداوند، وظیفه ای الهی بر عهده پیامبر(ص)
و اقترب
«اقتراب» از باب افتعال است که بر تکلّف و اجتهاد دلالت دارد.
14 - سجده، کارآمدترین وسیله برای تقرب به پیشگاه خداوند
و اسجد و اقترب
15 - نماز، مایه تقرب انسان به درگاه خداوند
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... و اقترب
16 - قصد قربت، نشانه عبودیت و از اجزای نماز
ینهی . عبدًا إذا صلّی ... لاتطعه ... و اقترب
17 - دور شدن از اطاعت غیر خدا، مایه نزدیک شدن به او است.
لاتطعه ... و اقترب
18 - لزوم سجده به پیشگاه خداوند و تلاش برای تقرّب به درگاه او
و اسجد و اقترب
آیه شریفه گرچه خطاب به پیامبر(ص) است; ولی از کاربرد تعبیر «عبداً» (در آیه قبل) به جای نام مخصوص آن حضرت، تعمیم مفاد آن به همه مردم استفاده می شود.
19 - «عن الوَشّاء قال سمعت الرضا(ع) یقول: أقرب ما یکون العبد من اللّه عزّوجلّ و هو ساجد و ذلک قوله عزّوجلّ «واسجد و اقترب»;(1)
از وشاء روایت شده که گفت: از امام رضا(ع) شنیدم که می فرمود: نزدیک ترین حالت بنده به خداوند عزّوجلّ، حالت سجده او است و این سخن خداوند عزّوجلّ است که فرمود: «واسجد و اقترب».
اطاعت
اطاعت حرام 7; نهی از اطاعت دروغگویان 6; نهی از اطاعت گناهکاران 6
تقرب
ابزار تقرب 14; اهمیت تقرب 13، 18; تلاش برای تقرب 13، 18; عوامل تقرب 15، 17، 19
تقوا
شخصیت مبلغان تقوا 5
خدا
آثار اعراض از غیر خدا 17; اوامر خدا 2; نشانه های اعراض از غیر خدا 11; نواهی خدا 4، 6
دین
بی اعتنایی به مکذبان دین 4; شخصیت مکذبان دین 5; عجز مکذبان دین 1
روایت 19
سجده
آثار سجده بر خدا 11، 14، 19; اهمیت سجده بر خدا 18; سجده بر خدا 8; معرضان از سجده بر خدا 12; ناهیان از سجده بر خدا 12
طغیانگران
نواهی طغیانگران 12
عبودیت
نشانه های عبودیت 9، 16
محرمات 7
محمد(ص)
تکلیف محمد(ص) 3، 4، 8، 13; تلاش محمد(ص) 13; رسالت محمد(ص) 2; بی اعتنایی به تهدیدهای مخالفان محمد(ص) 3; نهی به محمد(ص) 4
مهتدین
شخصیت مهتدین 5
نماز
آثار سجده در نماز 10; آثار نماز 15; احکام نماز 7; ارکان نماز 16; اهمیت نماز 3، 16; بی اعتنایی به مخالفان نماز 2; زمینه تحریک مخالفان نماز 10; سجده در نماز 9; شخصیت مخالفان نماز 5; نیت در نماز 16
نمازگزاران
شخصیت نمازگزاران 5; قدرت نمازگزاران 1
پی نوشت ها :
1. کافی، ج 3، ص 265، ح 3; نورالثقلین، ج 5، ص 611، ح 16.
تصاویر ضمیمه
