تفسیر آیات قرآن کریم – سوره العلق– آیه6- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

کَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَی

حقّا که انسان طغیان می کند.

1 - واکنش بیشتر انسان ها در برابر نعمت دانش و هنر نویسندگی، واکنشی نامناسب و به دور از انتظار است.

کلاّ

حرف «کلاّ»، برای باز داشتن از رویه ای است که یا در جملات پیش از آن، تشریح یا اشاره شده باشد و یا از سیاق آیات به دست آید و در آیه ـ به قرینه «لیطغی» ـ ناظر به حالتی است که نوع انسان ها در برابر نعمت علم و قلم به خود می گیرند. تعبیر «الإنسان ـ که برای جنس به کار رفته ـ ناظر به غالب افراد آن است که از آن به عموم عرفی تعبیر می شود.

2 - بیشتر انسان ها، گرفتار طغیان و تجاوز از حدود خویش اند.

انّ الإنسـن لیطغی

طغیان; یعنی، از حد گذشتن و هر چیزی را که در نافرمانی از حد و اندازه بیرون رود، «طاغی» گویند. (مصباح)

3 - خلقت ویژه انسان و برخورداری او از دانش و هنر نویسندگی، دور ماندن او را از هر گونه انحراف تضمین نمی کند.

خلق الإنسـن ... علّم بالقلم ... کلاّ

حرف «کلاّ» مانع پیدایش پنداری است که ممکن است با شنیدن آیات پیشین که درباره آفرینش انسان و علم او بود، برای مخاطب به وجود آید و انسان را از خطر هر انحرافی دور بداند.

4 - افراط در گناه و طغیان گری، در کنار بهره بردن از نعمت ها و کرم الهی، دور از انتظار و امری ناشایسته است.

کلاّ إنّ الإنسـن لیطغی

می توان گفت: حرف «کلاّ» ناظر به جمله های بعد است; نه آیه های قبل، زیرا زمان نزول آنها با زمان نزول این آیه و آیات پس از آن، فاصله زیادی داشته است. در این صورت مفاد «کلاّ»، باز داشتن انسان از طغیان و سایر کارهایی است که تا «کلاّ لئن لم تنته ...» آمده است. در نتیجه حرف «کلاّ» در آن آیه نیز، تأکید این کلمه خواهد بود.

5 - دانستن و توانایی بر خواندن و نوشتن، برای باز داشتن انسان از طغیان گری کافی نیست.

علّم بالقلم . علّم الإنسـن ما لم یعلم . کلاّ إنّ الإنسـن لیطغی

6 - توجه به آفرینش انسان از خون لخته و وابستگی تمام دانش های او به خداوند، مایه ترک طغیان است.

خلق الإنسـن من علق ... علّم الإنسـن ما لم یعلم . کلاّ إنّ الإنسـن لیطغی

اکثریت

تجاوزگری اکثریت 2; طغیان اکثریت 2

انسان

انسان از علقه 6; انسان ها و نعمت علم 1; انسان ها و نعمت کتابت 1; نقش خلقت انسان 3; نقش علم انسان 3، 5; نقش کتابت انسان 3، 5; ویژگیهای اکثریت انسان 1

خدا

کرامت خدا 4

ذکر

آثار ذکر خلقت انسان ها 6; آثار ذکر نیازمندی انسان 6; ذکر نیاز به خدا 6

طغیان

افراط در طغیان 4; زمینه طغیان 5; عوامل اجتناب از طغیان 6

عمل

عمل ناپسند 4

کتابت

نقش کتابت 5

گمراهی

زمینه گمراهی 3

گناه

افراط در گناه 4

نعمت

استفاده از نعمت 4