تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الزخرف- آیه8– کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَأَهْلَکْنَا أَشَدَّ مِنْهُم بَطْشًا وَمَضَی مَثَلُ الْأَوَّلِینَ

 

پس ما آنان را که از اینان (کفّار مکّه) قوی پنجه تر بودند، هلاک کردیم و داستان پیشینیان گذشت.

 

1 - مؤاخذه هلاکت بار ملت های کفرپیشه و مقتدر پیشین از سوی خداوند

 

فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا

 

2 - قدرت های مادی، با تمامیِ اقتدار و شکوه، ناتوان از مقابله با قوانین و مشیت های خداوند

 

فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا و مضی مثل الأوّلین

یادآوری نابودی جوامع مقتدر شرک پیشه، می تواند نشانگر این نکته باشد که قدرت ظاهری و مادی، مانع عذاب الهی نیست.

 

3 - مشرکان و مخالفان پیامبر(ص)، معتقد به اقتدار و متکی به نیرومندی خود

 

أن کنتم قومًا مسرفین ... فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا

از یادآوری هلاکت اقوامی نیرومندتر از مردم مکه، استفاده می شود که مکیان، به قدرت خویش مغرور بوده و آن را غیر قابل زوال می پنداشتند.

 

4 - خودبزرگ بینی و توهم اقتدار و نیرومندی، از عوامل حق ناپذیری و وحی ستیزی

 

فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا

تذکر «فأهلکنا أشد...» در حقیقت هشدار به کسانی است که با احساس توانمندی، پنداشته اند که می توانند از مجازات حق ستیزی گریخته و ایمن بمانند.

 

5 - بی توجهی به پیام وحی و استهزای آن، از جمله عوامل نابودی جوامع در طول تاریخ

 

کانوا به یستهزءون . فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا و مضی مثل الأوّلین

از ارتباط دو آیه، استفاده می شود که استهزای پیام وحی از سوی جوامع شرک پیشه، موجب نابودی آنان شده است.

 

6 - صاحبان قدرت و شوکت، مخالفان اصلی پیامبر(ص) در مکه

 

فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا

با توجه به واژه «أشد» ـ که افعل التفضیل است ـ استفاده می شود که مخالفان پیامبر(ص) در مکه، به نوعی از قدرت ظاهری برخوردار بودند.

 

7 - نابودی تمدن ها و جوامع حق ناپذیر، سنت الهی است.

 

و ما یأتیهم من نبیّ ... فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا

طرح بعثت پیامبران در طول تاریخ و مواجه شدن آنان با مخالفت و استهزا و یادآوری نابودی مخالفان، می تواند اشاره به سنت بودن این جریان داشته باشد.

 

8 - توجه به هلاکت و انقراض تمدن های با شکوه گذشته، مایه عبرت قدرتمندان

 

فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا

یادآوری نابودی جوامع پیشین به مردم مکه، می تواند در راستای تنبه و عبرت آموزی آنان باشد.

 

9 - تاریخ، منبع شناخت سنت های الهی در جوامع انسانی است.

 

و کم أرسلنا ... فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا

اشاره به سرگذشت پیامبران و سرنوشت مخالفان آنان، می تواند بیانگر این نکته باشد که نگرش در تاریخ، خود راهی برای شناخت سنت های الهی در جوامع است.

 

10 - یادآوری مکرر سرنوشت مخالفان پیامبران، در راستای زدایش روحیه مخالفت و طغیان در میان انسان ها است.

 

فأهلکنا أشدّ منهم بطشًا و مضی مثل الأوّلین

عبارت «مضی مثل الأوّلین»، می تواند بدین معنا باشد که داستان انبیا و مخالفان ایشان، در آیات دیگری بیان شده است. ذکر «مضی مثل الأوّلین» در پایان آیه شریفه، می تواند اشاره بدین نکته باشد که: «ما مکرراً سرنوشت آنان را یادآور شدیم تا شاید شما پند گیرید».

اقوام پیشین

عوامل هلاکت اقوام پیشین 5; مؤاخذه اقوام پیشین 1; هلاکت اقوام پیشین 1

تاریخ

نقش تاریخ 9

تکبر

آثار تکبر 4

تمدنها

عبرت از انقراض تمدنها 8

جامعه

آسیب شناسی اجتماعی 5

حق

عوامل حق ناپذیری 4

خدا

حتمیت مشیت خدا 2; سنتهای خدا 7، 9; قدرت خدا 2; مؤاخذه های خدا 1

دشمنی

زمینه زوال دشمنی 10

ذکر

آثار ذکر 10; آثار ذکر انقراض تمدنها 8; ذکرفرجام مخالفان انبیا 10

سنتهای خدا

سنت هلاکت حق ناپذیران 7

شناخت

منابع شناخت 9

طغیان

زمینه زوال طغیان 10

عبرت

عوامل عبرت 8

قدرت

بی تأثیری قدرت های مادی 2

کافران

مؤاخذه کافران 1; هلاکت کافران 1

محمد(ص)

بینش مخالفان محمد(ص) 3; تکبر مخالفان محمد(ص) 3; قدرت مخالفان محمد(ص) 3; مخالفان محمد(ص) 6

مشرکان

بینش مشرکان 3; تکبر مشرکان 3; قدرت مشرکان 3

مکه

مخالفت قدرتمندان مکه 6

وحی

آثار استهزای وحی 5; آثار اعراض از وحی 5; عوامل مخالفت با وحی 4