تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الزخرف- آیه 37– کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِنَّهُمْ لَیَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبیلِ وَیَحْسَبُونَ أَنَّهُم مُّهْتَدُونَ

 

و همانا این شیطان ها آنان را از راه منحرف می کنند، در حالی که آنها می پندارند که هدایت یافته اند.

 

1 - شیاطین، مانع بازگشت انسان های غافل از یاد خدا به راه حق

 

و إنّهم لیصدّونهم عن السبیل

 

2 - یاد خدا، راه رسیدن انسان به کمال واقعی است.

 

و من یعش عن ذکر الرحمـن ... لیصدّونهم عن السبیل

«الف و لام» در «السبیل» آن را بر «ذکر الرحمان» ـ در آیه قبل ـ منطبق ساخته است.

 

3 - قرآن، راه حرکت انسان به سوی خداوند است.

 

و من یعش عن ذکر الرحمـن ... لیصدّونهم عن السبیل

با توجه به توضیح برداشت قبل و این که مراد از «ذکر الرحمان» قرآن باشد، مطلب یاد شده به دست می آید.

 

4 - خداجویی، گرایش فطری در نهاد هر انسان است.

 

و إنّهم لیصدّونهم عن السبیل

از این مطلب که شیاطین مانع بازگشت اعراض کنندگان از یاد خدا هستند، استفاده می شود که انسان ها ـ حتی غافلان و حق گریزان ـ زمینه و تمایل به روی آوردن به سوی خدا را دارند.

 

5 - خداگریزان، بر اثر نادانی و گمراهی، خود را هدایت یافته و راه جسته می پندارند.

 

و یحسبون أنّهم مهتدون

 

6 - احساس هدایت یافتگی در اوج گمراهی، نتیجه سلطه طولانی و همواره شیاطین بر خداگریزان است.

 

و إنّهم لیصدّونهم ... و یحسبون أنّهم مهتدون

از فعل مضارع «یصدّون» ـ که دال بر استمرار است ـ و نیز ارتباط «لیصدّونهم...» با «یحسبون...»، مطلب بالا استفاده می شود.

 

7 - بازدارندگان انسان از راه حق و سدکنندگان مسیر هدایت، شیطان اند.

 

نقیّض له شیطـنًا ... و إنّهم لیصدّونهم

 

8 - یاد خدا، راهبر آدمی به سعادت و هدایت واقعی است.

 

و من یعش عن ذکر الرحمـن ... لیصدّونهم عن السبیل و یحسبون أنّهم مهتدون

ذکر «یحسبون أنّهم مهتدون» تعریضی به آن دارد که خداگریزان از هدایت به دورند. در نتیجه به قرینه مقابله استفاده می شود که یادکنندگان خدا به هدایت دست می یابند.

 

9 - شیطان، جلوه دهنده گمراهی به عنوان راه هدایت

 

و إنّهم لیصدّونهم عن السبیل و یحسبون أنّهم مهتدون

ذکر پندار هدایت یافتگی، مبین این نکته است که شیطان افرادی این چنین را با وعده هدایت و رستگاری می فریبد و باطل را در شکل واقعی آن به ایشان نمی نمایاند.

 

10 - شمار شیاطین، بسیار و متنوع به گوناگونی گمراهی ها و متعدد به تعدد گمراهان

 

نقیّض له شیطـنًا ... و إنّهم لیصدّونهم عن السبیل

انسان

فطریات انسان 4

تقرب

ابزار تقرب 3

تکامل

عوامل تکامل 2

خداجویی

فطرت خداجویی 4

ذکر

آثار ذکر خدا 2، 8; مانعان از ذکر خدا 1

سبیل الله

شیطنت مانعان از سبیل الله 7

سعادت

عوامل سعادت 8

سلوک

روش سلوک 3

شیطان

آثار سلطه شیطان 6; اغواگری شیطان 9; تنوع شیاطین 10; کثرت شیاطین 10; نقش شیطان 1

قرآن

نقش قرآن 3

معرضان ازخدا

بینش معرضان ازخدا 5; جهل معرضان ازخدا 5; گمراهی معرضان ازخدا 5

هدایت

عوامل هدایت 8; گمراهی مدعیان هدایت 6; مانعان از هدایت 1، 7; مدعیان هدایت 5