تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الشوری- آیه 37– کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَالَّذینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ

 

و [نیز برای] کسانی که از گناهان بزرگ و گناهان بسیار قبیح اجتناب می کنند و چون به غضب بیایند می بخشند.

 

1 - پرهیزکنندگان از گناهان بزرگ و زشتی ها، برخوردار از نعمت های جاودان الهی

 

و ما عند اللّه ... للذین ءامنوا ... و الذین یجتنبون کبـئر الإثم و الفوحش

 

2 - پرهیز از بدی ها و گناهان کبیره، نمود و نشانه ایمان و اتکا به خداوند

 

للذین ءامنوا و علی ربّهم یتوکّلون . و الذین یجتنبون

 

3 - مجادله در آیات الهی و ایجاد شبهات اعتقادی، از گناهان بزرگ است.

 

و یعلم الذین یجـدلون فی ءایـتنا ... و الذین یجتنبون کبـئر الإثم

 

4 - انجام گناه کبیره، موجب زوال ایمان نخواهد شد.*

 

للذین ءامنوا ... و الذین یجتنبون کبـئر الإثم

برداشت یاد شده بنابراین احتمال است که وصف «الذین یجتنبون...» احترازی باشد ـ و نه توضیحی ـ بدین معنا که ایمان حقیقتی مستقل داشته باشد که هر گاه با معنایی چون «اجتناب از کبائر» جمع شود، دستیابی به نعمت های جاودان بهشت را نتیجه دهد.

 

5 - ارتکاب گناهان بزرگ و انجام اعمال زشت، مانع بهره مندی انسان از نعمت های جاویدان اخروی

 

و ما عند اللّه خیر ... الذین یجتنبون

 

6 - گناهان از دیدگاه وحی، تقسیم پذیر به گناهان کبیره و گناهان صغیره

 

الذین یجتنبون کبـئر الإثم

 

7 - گناه، هر چند کوچک و حقیر باشد، از دیدگاه وحی بزرگ و قبیح است.*

 

یجتنبون کبـئر الإثم

با توجه به اضافه صفت (کبائر) به موصوف (الإثم)، برداشت یاد شده به دست می آید، زیرا وصف «کبائر» ممکن است توضیحیباشد؛ نه احترازی.

 

8 - ارتکاب فحشا (زنا و لواط)، از بدترین گناهان کبیره است.

 

الذین یجتنبون کبـئر الإثم و الفوحش

ذکر «الفواحش» پس از ذکر «کبائر الإثم» ـ با این که «کبائر الإثم» شامل فواحش نیز می شود ـ نشانگر شدت زشتی و قبح آن در پیشگاه خداوند است. گفتنی است که تعبیر «فاحشه» از زنا و لواط در مواضع دیگر قرآن، قرینه بر این است که از مصادیق مورد نظر «الفواحش» زنا و لواط می باشد.

 

9 - چشم پوشی از خطای دیگران، به هنگام خشم، از صفات مهم اهل ایمان

 

للذین ءامنوا ... الذین ... و إذا ما غضبوا هم یغفرون

اهمیت این صفت، از تخصیص به ذکر یافتن آن، استفاده می شود.

 

10 - در گذشتن از خطای دیگران به هنگام غضب، مایه برخورداری انسان از نعمت های جاودان آخرت

 

و ما عند اللّه ... للذین ءامنوا ... و إذا ما غضبوا هم یغفرون

 

11 - نقش ایمان در غلبه انسان بر هیجانات درونی خویش و گذشت از خطای دیگران

 

للذین ءامنوا ... و إذا ما غضبوا هم یغفرون

از تقدیم ضمیر فاعل (هم) بر «یغفرون» ـ که به زبان اهل بلاغت برای تقوّی و قوت یافتن حکم است ـ استفاده می شود که در پرتو ایمان مطمئناً می توان بر خشم و غضب خویش فائق آمد.

 

12 - تعدیل و کنترل نیروی غضب، مورد ستایش وحی است; نه نابودی و ریشه کن ساختن اصل آن.

 

و إذا ما غضبوا هم یغفرون

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که خداوند در بیان صفات مؤمنان کامل، نفرموده است که آنان غضبناک نمی شوند; بلکه عفو و گذشت آنان را مطرح کرده و مورد ستایش قرار داده است.

 

13 - «(عن) موسی بن جعفر(ع) یقول: دخل عمروبن عبید علی أبی عبداللّه(ع) فلمّا سلّم و جلس تلا هذه الآیة: «الذین یجتنبون کبائر الإثم و الفواحش»... قال أحبّ أن أعرف الکبائر من کتاب اللّه عزّوجلّ فقال: نعم یا عمرو أکبر الکبائر الإشراک باللّه... و بعده الإیاس من روح اللّه... ثمّ الأمن لمکراللّه... و منها عقوق الوالدین... و قتل النفس... و قذف المحصنة... و أکل مال الیتیم... و الفرار من الزحف... و أکل الربا... و السحر... و الزنا ...و الیمین الغموس الفاجرة... و الغلول... و منع الزکاة... و شهادة الزور و کتمان الشهادة... و شرب الخمر... و ترک الصلاة ...و نقض العهد و قطیعة الرحم...;(1)

 

از امام کاظم(ع) روایت شده است که فرمود: عمروبن عبید (از علمای عامه) وارد بر امام صادق(ع) شد و چون سلام کرد و نشست آیه «الذین یجتنبون کبائر الإثم و الفواحش» را تلاوت کرد... و گفت دوست دارم که گناهان کبیره را از کتاب خدا بشناسم امام فرمود: آری ای عمرو! بزرگ ترین گناه کبیره شرک به خدا است... و بعد از آن یأس از رحمت خدا، ...و سپس ایمن شدن از مکر خدا... و از جمله آنها نافرمانی نسبت به پدر و مادر... و کشتن انسان... و اتهام به زنان پاکدامن... و خوردن مال یتیم... و فرار از میدان جنگ... و رباخواری... و سحر... و زنا... و قسم دروغ (برای حق ناحق کردن) و خیانت... و ندادن زکات... و گواهی دروغ و کتمان گواهی... و خوردن شراب... و ترک نماز... و پیمان شکنی و قطع رحم...».

آیات خدا:

گناه مجادله در آیات خدا 3

ایمان:

آثار روانی ایمان 11; عوامل زوال ایمان 4; نشانه های ایمان 2

توکل:

نشانه های توکل بر خدا 2

روایت: 13

زنا:

گناه زنا 8

شبهه افکنی:

گناه شبهه افکنی 3

عفو:

آثار عفو 10; زمینه عفو دیگران 11; عفو هنگام غضب 9، 10

عمل:

آثار ترک عمل ناپسند 1; آثار عمل ناپسند 5; ترک عمل ناپسند 2

غضب:

مدح تعدیل غضب 12; نابودی غضب 12

گناه:

آثار اجتناب از گناهان کبیره 1، 2; آثار گناهان کبیره 4، 5; اقسام گناه 6; بدترین گناه 8; پلیدی گناه 7; گناهان صغیره 6; گناهان کبیره 3، 6، 8، 13

لواط:

گناه لواط 8

مؤمنان:

صفات مؤمنان 9

نعمت:

زمینه نعمت 1; زمینه نعمت های اخروی 10; موانع نعمت های اخروی 5

هیجان:

روش تعدیل هیجان 11

پی نوشت ها:

1. کافی، ج 2، ص 285، ح 24; بحارالأنوار، ج 76، ص 6، ح 7.