تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الحد ید – آیه 20 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزینَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَتَکَاثُرٌ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَاد کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَکُونُ حُطَامًا وَفِی الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدیدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ
بدانید که زندگی دنیا جز بازی و لهو و زینت و فخر کردن میان خودتان و تکاثر در اموال و اولاد نیست، [وصف زندگی ]مانند این است که بارانی ببارد که گیاه [روییده از ]آن، کشاورزان را به وجد می آورد، سپس به هیجان بلوغ می رسد که آن را زرد شده می بینی، آن گاه خُرد (کاه) می شود. و در آخرت عذابی سخت، و آمرزش و رضایتی از سوی خداوند خواهد بود، و زندگی دنیا جز کالای فریب نیست.
1 - معرفت و شناخت درست نسبت به ماهیت و حقیقت حیات دنیوی، امری لازم برای انسان ها
اعلموا أنّما الحیوة الدنیا لعب و لهو ... و تکاثر فی الأمول و الأولـد
2 - فریفتگان زندگی دنیوی، مردمانی غافل و فاقد معرفت درست نسبت به حقیقت آن
اعلموا أنّما الحیوة الدنیا لعب ... و تکاثر فی الأمول و الأولـد
امر «اعلموا» بیانگر آن است که اگر انسان ها، به ماهیت زندگی دنیایی آگاهی درست داشتند، فریب آن نمی خورند و خود را وقف آن نمی کنند.
3 - حقیقت حیات دنیوی، پنج چیز بیش نیست: بازی، لهو و سرگرمی، زینت و آرایش، تفاخر و فخرفروشی، و فزون طلبی.
أنّما الحیوة الدنیا ... و تکاثر فی الأمول و الأولـد
واژه «أنّما» (به فتح همزه) نظیر «إنّما» (به کسر همزه) برای افاده حصر است. بنابراین «أنّما الحیوة الدنیا...» معادل «ما الحیاة الدنیا إلاّ لهو و لعب...» است; یعنی، حقیقت زندگی دنیایی، به غیر از «لعب»، «لهو»، «زینت»، «تفاخر» و «تکاثر» نمی باشد.
4 - انسان، در هر مرحله ای از مراحل زندگی دنیوی (کودکی، نوجوانی، جوانی، میان سالی و پیری)، دارای روحیه و گرایشی متفاوت با مرحله قبل و مرحله بعد است.
اعلموا أنّما الحیوة الدنیا لعب ... و تکاثر فی الأمول و الأولـد
برداشت یاد شده در صورتی به دست می آید که هر یک از خصلت های پنجگانه یاد شده در آیه شریفه، به ترتیب بیانگر یکی از مراحل زندگی انسان باشد.
5 - اقتضای دوران کودکی انسان بازی است.
أنّما الحیوة الدنیا لعب
6 - لهو و اشتغال به کارهای سرگرم کننده، اقتضای دوران نوجوانی است.
أنّما الحیوة الدنیا ... و لهو
7 - انسان در دوران جوانی، طالب زینت و آرایش دادن خویش است.
أنّما الحیوة الدنیا ... و زینة
8 - تفاخر و فخرفروشی به دیگران، مقتضای دوران میان سالی (زمان پس از جوانی و قبل از پیری) انسان
أنّما الحیوة الدنیا ... و تفاخر بینکم
9 - انسان، موجودی فزون طلب و حریص بر اموال و فرزندانش در دوران پیری
أنّما الحیوة الدنیا ... و تکاثر فی الأمول و الأولـد
10 - اشتغال به دنیا (بازی، لهو و سرگرمی و...)، ره آوردی جز پوچی و بی حاصلی ندارد.
اعلموا أنّما الحیوة الدنیا لعب ... کمثل غیث ... ثمّ یکون حطـمًا
ویژگی های پنجگانه ای که در آیه شریفه برای دنیا بیان شده، تماماً مصداق کاری است که هیچ ثمره ای بر آن مترتب نمی شود.
11 - حیات دنیا، همچون رستنی های کشتزار، فریبا و ناپایدار است.
اعلموا أنّما الحیوة الدنیا ... کمثل غیث أعجب الکفّار نباته ... ثمّ یکون حطـمًا
12 - نقش اصلی و تعیین کننده باران، در رویش و بالندگی گیاهان
کمثل غیث أعجب الکفّار نباته
«غیث» به معنای باران است و ضمیر «نباته» به «غیث» بازمی گردد. اضافه «نبات» به ضمیر «ه» لامیه است; یعنی، «نبات له» (گیاهی که از آن باران است). انتساب گیاه به باران، با این که نور خورشید و عناصر خاک نیز در رشد آن دخالت دارد، حکایت از نقش اصلی باران در رشد آن دارد.
13 - بارش باران و سرسبز شدن مزارع، برانگیزاننده شگفتی کشاورزان و مایه سرور و شادمانی آنان
کمثل غیث أعجب الکفّار نباته
«اعجاب» (مصدر «أعجب») به معنای به شگفتی واداشتن است و «کافر» (مفرد «کفّار») در این جا به معنای کشاورز می باشد.
14 - روییدن از خاک، رشد و بالیدن، زرد شدن و آن گاه خشک و تبدیل به خاشاک شدن، مراحل عمر دانه هایی است که کشاورزان کشت می کنند.
کمثل غیث أعجب الکفّار نباته ثمّ یهیج فتریه مصفرًّا ثمّ یکون حطـمًا
هر یک از «نبات» (رویاندن) «هیجان» (حرکت)، «اصفرار» (زرد شدن) و «حطام» (خاشاک) اشاره دارد به یکی از مراحل عمر بذری که کشاورزان کشت کرده اند.
15 - جهان آخرت، جهان کیفر و پاداش الهی
و فی الأخرة عذاب شدید و مغفرة من اللّه و رضون
16 - کسانی که در دنیا عمر خود را به بطالت (بازی، سرگرمی، آرایش، تفاخر، فزون خواهی و...) می گذرانند، در آخرت محکوم به عذاب الهی اند.
أنّما الحیوة الدنیا لعب و لهو ... و فی الأخرة عذاب شدید
17 - عذاب الهی در جهان آخرت، بسی سخت و شدید است.
و فی الأخرة عذاب شدید
18 - جهان آخرت، عرصه ظهور غفران و آمرزگاری خداوند، نسبت به بندگان و جلوه گاه رضایت و خرسندی او از آنان
و فی الأخرة ... و مغفرة من اللّه و رضون
19 - انسان ها در جهان آخرت، در صورتی به رضایت و خرسندی خداوند دست خواهند یافت که پیش از آن، کاملاً پاک شده و مشمول غفران و آمرزش الهی قرار گرفته باشند.
و مغفرة من اللّه و رضون
تقدیم «مغفرة» بر «رضوان»، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.
20 - انسان ها، در معرض قرار گرفتن در دام دنیا و فریفته شدن به زندگی دنیوی
و ما الحیوة الدنیا إلاّ متـع الغرور
«متاع» به «ما یتمتع به» تفسیر شده است; یعنی، چیزی که انسان از آن بهره بگیرد. معادل فارسی آن «کالا» است. «غرور» نیز به معنای خدعه و نیرنگ است. بنابراین «متاع الغرور»; یعنی، کالایی که صرفاً جنبه خدعه و فریب دهی دارد. بیان این حقیقت، بدان هدف است که انسان، مواظب باشد تا در دام آن گرفتار نشود. و این در صورتی است که انسان، در معرض و خطر فریفته شدن به زندگانی دنیا قرار داشته باشد.
21 - زندگانی دنیا، در مقایسه با آخرت، کالایی فریبنده بیش نیست.
و ما الحیوة الدنیا إلاّ متـع الغرور
22 - دنیاطلبان، انسان هایی فریب خورده اند.
و ما الحیوة الدنیا إلاّ متـع الغرور
23 - بازی، سرگرمی، آرایش، فخرفروشی و فزون خواهی، از مظاهر و جلوه های فریبندگی دنیا
أنّما الحیوة الدنیا لعب ... و تکاثر ... و ما الحیوة الدنیا إلاّ متـع الغرور
معرفی دنیا به متاع فریبنده، در پایان آیه شریفه ـ پس از آن که در آغاز آن با پنج ویژگی شناسانده شده است ـ می تواند اشاره به مطلب یاد شده باشد.
آخرت
ویژگیهای آخرت 15، 18
آمرزش
آثار آمرزش 19
انسان
آمرزش اخروی انسان ها 18; تفاوت گرایشهای انسان 4; صفات انسان 4
باران
بارش باران 13; فواید باران 12
پاداش
پاداش اخروی 15; مکان پاداش 15
پیری
تکاثر در پیری 9; گرایشها در پیری 4; ویژگیهای پیری 9
تشبیهات قرآن
تشبیه به گیاهان 11; تشبیه زندگی دنیوی 11
تفاخر
آثار تفاخر 23
تکاثر
آثار تکاثر 23
جوانی
زینت طلبی در جوانی 7; گرایشها در جوانی 4; ویژگیهای جوانی 7
خدا
آمرزشهای خدا 18، 19; رضایت خدا 18; شرایط رضایت اخروی خدا 19
دنیا
اهمیت شناخت دنیا 1; بی ارزشی دنیا 21; قیاس دنیا با آخرت 21
دنیاطلبان
غفلت دنیاطلبان 2; گمراهی دنیاطلبان 22
دنیاطلبی
آثار دنیاطلبی 10; زمینه دنیاطلبی 20; نشانه های دنیاطلبی 23
زندگی
تفاخر در زندگی دنیوی 3; تکاثر در زندگی دنیوی 3; حقیقت زندگی دنیوی 3; زینت زندگی دنیوی 3; عوامل پوچی زندگی 10; لعب در زندگی دنیوی 3; لهویت زندگی دنیوی 3
زینت طلبی
آثار زینت طلبی 23
عذاب
اهل عذاب 16; سختی عذاب اخروی 17; شدت عذاب اخروی 17; مراتب عذاب اخروی 17; موجبات عذاب 16
عمر
کیفر اخروی تباهی عمر 16; مراحل عمر 4
غافلان 2
قرآن
تشبیهات قرآن 11
کشاورزان
عوامل سرور کشاورزان 13
کشتزارها
آثار سرسبزی کشتزارها 13
کودکی
بازی در کودکی 5; گرایشها در کودکی 4; ویژگیهای کودکی 5
کیفر
کیفر اخروی 15; مکان کیفر 15
گمراهان 22
گیاهان
پایان عمر گیاهان 14; خشکیدن گیاهان 14; رویش گیاهان 14; زردی گیاهان 14; عوامل رویش گیاهان 12; کاشت دانه گیاهان14; مراحل عمر دانه گیاهان 14
لعب
آثار لعب 23
لهو
آثار لهو 23
میان سالی
تفاخر در میان سالی 8; گرایشها در میان سالی 4; ویژگیهای میان سالی 8
نوجوانی
گرایشها در نوجوانی 4; لهو در نوجوانی 6; ویژگیهای نوجوانی 6
تصاویر ضمیمه
