تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الحد ید – آیه 23 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

لِکَیْلَا تَأْسَوْا عَلَی مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بمَا آتَاکُمْ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ

[این را گفتیم] تا بر آنچه از دست شما رفت محزون نشوید و به آنچه به شما داد شادمان (مغرور) نگردید، همانا خداوند هیچ متکبّر فخرفروشی را دوست نمی دارد.

 

1 - انسان، به خاطر چیزی که از دست می دهد، نباید ناراحت و غمگین شود.

 

لکیلاتأسوا علی ما فاتکم

 

2 - انسان، در برابر برخورداری ها و بهره مندی ها، نباید شادمانی کند.

 

و لاتفرحوا بما ءاتیکم

 

3 - ایمان و اعتقاد به تقدیر الهی (هر چیزی در زندگی بشر از قبل تعیین و در کتابی نوشته شده است)، باعث می گردد که آدمی در مقابل رویدادها ـ چه خوب و چه بد ـ خود را نبازد.

 

ما أصاب من مصیبة ... لکیلاتأسوا علی ما فاتکم و لاتفرحوا بما ءاتیکم

جمله «لکیلاتأسوا...» تعلیل برای آیه پیشین است; یعنی، ما این حقیقت را (هر حادثه ای از پیش مکتوب و مقدر شده است) بازگو کردیم; بدان جهت که معرفت و آگاهی به آن، باعث شود تا شما در برابر ناملایمات، غمگین نشوید و نیز در مقابل برخورداری ها، شادمانی نکنید.

 

4 - خداوند، آدم های خودپسند و فخرفروش را دوست ندارد.

 

و اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور

در جایی که شخص، گرفتار عجب و خودپسندی گردد، گفته می شود: «اختال الرجل» (مصباح المنیر). بنابراین «مختال»; یعنی، فرد خودپسند.

 

5 - عجب و خودپسندی، زمینه صفت فخرفروشی است.

 

و اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور

تقدیم «مختال» بر «فخور»، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

 

6 - بی اعتقادی به تقدیر الهی، باعث می شود که رویدادهای تلخ و ناگوار برای انسان، امری غیرمنتظره باشد و وی را از پای درآورد.

 

ما أصاب من مصیبة ... لکیلاتأسوا علی ما فاتکم

 

7 - باورنداران به تقدیر الهی، برخورداری ها و امکانات را نشانه شایستگی های خود پنداشته و دچار خودپسندی و فخرفروشی می شوند.

 

لکیلا ... و لاتفرحوا بما ءاتیکم و اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور

 

8 - غمگین شدن در ناملایمات و شادمانی کردن در برخورداری ها، نشانه بی اعتقادی به تقدیر الهی است.

 

لکیلاتأسوا علی ما فاتکم و لاتفرحوا بما ءاتیکم

«أسی» (مصدر «تأسوا») به معنای اندوهگین شدن و «فرح» (مصدر «لاتفرحوا») به معنای شادمانی کردن است. بنابراین «لاتأسوا»; یعنی، غمگین نشوید و «لاتفرحوا»; یعنی، شادمانی نکنید; زیرا آنچه به شما می رسد ـ چه خوب و چه بد ـ قبلاً تعیین شده است.

 

9 - «حفص بن غیاث عن أبی عبداللّه(ع) قال: قلت: جعلت فداک فما حدّ الزهد فی الدنیا؟ قال: فقال: قد حدّ اللّه فی کتابه فقال عزّوجلّ: «لکیلاتأسوا علی ما فاتکم و لاتفرحوا بما آتاکم»;(1)

 

حفص بن غیاث می گوید: به امام صادق(ع) گفتم: فدای شما گردم، حدّ زهد در دنیا کدام است؟ امام(ع) فرمود: خداوند حدّ آن را در قرآن بیان نموده و فرموده: لکیلاتأسوا علی ما فاتکم و لاتفرحوا بما أتاکم».

استقامت

زمینه استقامت 3

امکانات مادی

سرزنش سرور برای امکانات مادی 2; سرور برای امکانات مادی 8

اندوه

سرزنش اندوه 1

ایمان

آثار بی ایمانی به مقدرات خدا 6، 8; ایمان به مقدرات خدا 3

تفاخر

زمینه تفاخر 5

خدا

بینش مکذبان مقدرات خدا 7; تفاخر مکذبان مقدرات خدا 7; مکذبان مقدرات خدا و امکانات 7

روایت 9

زهد

محدوده زهد 9

عجب

آثار عجب 5

گذشته

اندوه بر گذشته 1

مبغوضان خدا 4

متکبران

مبغوضیت متکبران 4

مصایب

اندوه بر مصایب 8

هلاکت

عوامل هلاکت 6

پی نوشت ها :

1. تفسیر قمی، ج 2، ص 148; نورالثقلین، ج 5، ص 248، ح 90.