تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الحد ید – آیه 13 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
یَوْمَ یَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ لِلَّذینَ آمَنُوا انظُرُونَا نَقْتَبسْ مِن نُّورِکُمْ قِیلَ ارْجِعُوا وَرَاءکُمْ فَالْتَمِسُوا نُورًا فَضُرِبَ بَیْنَهُم بسُورٍ لَّهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِیهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِن قِبَلِهِ الْعَذَابُ
روزی که مردان و زنان منافق به مؤمنان می گویند: به ما بنگرید تا از نورتان بهره گیریم، گفته می شود: به پشت سر خود برگردید [و از آن جا] نور بجویید. پس میانشان دیواری زده می شود دارای یک در که در اَندرون آن رحمت است و از طرف بیرونش عذاب.
1 - عرصه قیامت، فرو رفته در ظلمت و تاریکی
یوم یقول المنـفقون و المنـفقـت للذین ءامنوا انظرونا نقتبس من نورکم
آیه قبل در بیان این معنا بود که مؤمنان، در پیمودن مسیر خود به بهشت از نور خودشان استفاده می کنند. در این آیه بیان می دارد که منافقان، برای پیمودن مسیر خود در قیامت، فاقد نور بوده و دست به دامان مؤمنان می زنند تا از نور آنان بهره گیرند. گفتنی است نیاز به همراه داشتن نور، در صورتی صحیح است که انسان در جای تاریک قرار گرفته باشد.
2 - حرکت در عرصه تاریک قیامت، نیازمند داشتن نور و روشنایی از خود
یوم یقول المنـفقون ... انظرونا نقتبس من نورکم
3 - مؤمنان، برخوردار از نور و روشنایی در صحنه تاریک قیامت
یوم یقول المنـفقون ... انظرونا نقتبس من نورکم
4 - وجود نیرومند جریان نفاق، در میان زنان و مردان مسلمان، در عصر نزول قرآن و بعثت پیامبراکرم(ص)
یوم یقول المنـفقون و المنـفقـت ... انظرونا نقتبس من نورکم
تصریح قرآن به نام مردان و زنان منافق، نشان دهنده وجود آنان در میان مسلمانان صدراسلام است. تعبیر «ألم نکن معکم» در آیه بعد، بیانگر نفوذ آنان در میان صفوف مسلمین به صورت یک جریان گسترده است.
5 - منافقان، فاقد نور و روشنایی در ظلمت قیامت
یوم یقول المنـفقون ... انظرونا نقتبس من نورکم
6 - تساوی مردان و زنان در عرصه قیامت، از نظر کیفر و عذاب و محرومیت از ثواب ها و بهره های اخروی
یوم یقول المنـفقون و المنـفقـت للذین ءامنوا انظرونا نقتبس من نورکم
7 - زنان منافق چونان مردان نفاق پیشه، فاقد نور و روشنایی در ظلمت قیامت
یوم ... و المنـفقـت ... انظرونا نقتبس من نورکم
8 - مهلت خواهی منافقان از مؤمنان در قیامت، برای برگرفتن مقداری از نور ایشان
یوم یقول المنـفقون ... انظرونا نقتبس من نورکم
ماده «نظر» هرگاه بدون واسطه متعدی شود، به معنای انتظار کشیدن و مهلت دادن خواهد بود. بنابراین «انظرونا»; یعنی، انتظار ما را بکشید و ما را مهلت دهید. «قبس» (مبدأ اشتقاق «نقتبس») به شعله ای از یک آتش گفته می شود. بنابراین «نقتبس من نورکم»; یعنی، تا شعله ای از نور شما برگیریم.
9 - کسب کردن نور از دیگران در قیامت، در صورتی که انسان نور نداشته باشد، ممکن نیست.
یوم یقول المنـفقون ... قیل ارجعوا وراءکم فالتمسوا نورًا
10 - پاسخ استهزاآمیز فرشتگان به منافقان در قیامت، در قبال مهلت خواهی آنان از مؤمنان برای کسب نور
یوم یقول المنـفقون ... نقتبس من نورکم قیل ارجعوا وراءکم فالتمسوا نورًا
امر در «ارجعوا ورائکم» امر تهکمی و استهزایی است; زیرا در پشت سر منافقان نوری وجود ندارد تا آنان برگردند و از آن برگیرند. گفتنی است که در این که گوینده «ارجعوا ورائکم» کیست، چند دیدگاه وجود دارد. آنچه در برداشت بالا آمده، منطبق با یکی از آنها است.
11 - دنیا، محل کسب نور برای آخرت
قیل ارجعوا وراءکم فالتمسوا نورًا
برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از «ورائکم» در «ارجعوا ورائکم» دنیا باشد.
12 - ایمان و عمل صالح، نور است.
قیل ارجعوا وراءکم فالتمسوا نورًا
«إلتماس» (مصدر «التمسوا») به معنای تحصیل و به دست آوردن است. در صورتی که مراد از «ورائکم» دنیا باشد، مقصود این خواهد بود که به دنیا برگردید و با ایمان و عمل صالح، برای آخرت خود نور به دست آورید.
13 - قیامت، روز جلوه گر شدن حقیقت نورانی ایمان و عمل صالح
قیل ارجعوا وراءکم فالتمسوا نورًا
14 - کشیده شدن حصار بلند و ضخیم، میان مؤمنان و منافقان در قیامت
فضرب بینهم بسور
«سور» به دیوار شهر گفته می شود. نکره آمدن «سور» می تواند بیانگر بلندی و ضخامت آن باشد.
15 - حصار کشیده شده میان مؤمنان و منافقان، دارای یک درب است.
فضرب بینهم بسور له باب
16 - مؤمنان در قیامت، در داخل حصار (حصار میان آنان و منافقان) قرار می گیرند و منافقان در بیرون آن.
فضرب بینهم بسور له باب
17 - درون حصار کشیده شده میان مؤمنان و منافقان در قیامت، محل رحمت خدا و خارج آن در احاطه عذاب الهی است.
باطنه فیه الرحمة و ظـهره من قبله العذاب
18 - مؤمنان در قیامت، مشمول رحمت خداوند و منافقان محکوم به عذاب الهی اند.
یوم یقول المنـفقون ... باطنه فیه الرحمة و ظـهره من قبله العذاب
اسلام
تاریخ صدر اسلام 4
ایمان
نورانیت ایمان 12، 13
دنیا
نقش دنیا 11
رحمت
مشمولان رحمت 18
زن
تساوی زن و مرد 6; زنان منافق در قیامت 7; زنان منافق صدراسلام 4
عذاب
اهل عذاب 18; اهل عذاب اخروی 17
عمل صالح
نورانیت عمل صالح 12، 13
قیامت
تاریکی قیامت 1، 2، 5; ظهور حقایق در قیامت 13; فاقدان نور در قیامت 5، 7، 9; کسب نور در قیامت 9; ویژگیهای قیامت13
کیفر
تساوی در کیفر 6
مؤمنان
درب دیوار میان مؤمنان و منافقان 15; دیوار میان مؤمنان و منافقان 14، 16، 17; رحمت اخروی بر مؤمنان 17; فضایل اخروی مؤمنان 18; مؤمنان در قیامت 3، 14، 16، 18; مهلت از مؤمنان 8، 10; نورانیت اخروی مؤمنان 3، 8
ملائکه
استهزاهای ملائکه 10
منافقان
استمهال منافقان 8، 10; استهزای منافقان 10; عذاب اخروی منافقان17، 18; منافقان در قیامت 5، 7، 14، 16، 18; منافقان صدراسلام 4
نیازها
نیاز به نور 2; نیازها ی اخروی 2
تصاویر ضمیمه
