تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 36 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَن یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُّبینًا

و هیچ مرد و زن مؤمنی را نرسد که وقتی خدا و رسول او امری را مقرّر کردند، برای آنان در امر خود اختیار باشد و هرکس خدا و رسول او را نافرمانی کند حتماً به طور آشکار گمراه شده است.

1 - هیچ مرد و زن مؤمنی حق ندارد که در برابر فرمان خداوند و پیامبرش، تصمیم دیگری بگیرد.

و ما کان لمؤمن و لامؤمنة إذا قضی اللّه و رسوله أمرًا أن یکون لهم الخیرة من أمرهم

2 - پیامبر(ص) غیر از اوامر و نواهی خداوند، دارای اوامر و نواهی ولاییِ لازم الاتباع است.

و ما کان لمؤمن و لامؤمنة إذا قضی اللّه و رسوله أمرًا أن یکون لهم الخیرة من أمرهم

3 - مردم، حق ندارند که تصمیم هایی بگیرند که با حکم ها وفرمان های خدا و پیامبرش مخالف باشد.

و ما کان لمؤمن و لامؤمنة إذا قضی اللّه و رسوله أمرًا أن یکون لهم الخیرة من أمرهم

4 - صِرف صاحب اختیار بودن در چیزی، حقِّ تصمیم گیری را درباره آن نمی آورد.

و ما کان لمؤمن و لامؤمنة إذا قضی اللّه و رسوله أمرًا أن یکون لهم الخیرة من أمرهم

مرجع ضمیر «أمرهم» عبارت «مؤمن و مؤمنة» است که به اعتبار نکره بودن آنها و در سیاق نفی واقع شدن، افاده عموم می کند. اضافه «أمر» به ضمیر «هم» می تواند برای القای این نکته باشد که در صورتی که خداوند و پیامبرش، حتی درباره امور مربوط به مؤمنان، اعلام نظر کرده اند، آنان حق تصمیم دیگری ندارند.

5 - مقتضای ایمان، تسلیم بودن در برابر فرمان های خداوند و پیامبر(ص) است.

و ما کان لمؤمن و لامؤمنة إذا قضی اللّه و رسوله أمرًا أن یکون لهم الخیرة

ذکر «مؤمن» و «مؤمنة» به عنوان وصف، چه بسا در صدد توجه دادن به این نکته است که ایمان مؤمنان، باید در تسلیم بودن، نقش داشته باشد.

6 - تمرّد از فرمان خدا و پیامرش، گمراهی آشکاری را در پی دارد.

و من یعص اللّه و رسوله فقد ضلّ ضلـلاً مبینًا

7 - تمرّد از فرمان های ولایی پیامبر(ص)، در حد تمرّد از فرمان های خداوند است.

و من یعص اللّه و رسوله فقد ضلّ ضلـلاً مبینًا

این که نتیجه تمرّد از خدا و پیامبر(ص) یکی شمرده شده است، نشان می دهد که تمرّد از فرمان رسول اللّه در حدّ نافرمانی از خداوند است.

اطاعت

اطاعت از خدا 1، 5; اطاعت از محمد(ص) 1، 2، 5

انسان

محدوده اختیارات انسان 3، 4

ایمان

آثار ایمان 5

حقوق

محدوده حق تصمیم 3، 4

عصیان

آثار عصیان 6; عصیان از خدا 7; عصیان از محمد(ص) 7

گمراهی

گمراهی آشکار 6; موارد گمراهی 6

مؤمنان

محدوده اختیارات مؤمنان 1; مسؤولیت مؤمنان 1

محمد(ص)

اوامر محمد(ص) 2، 7; ولایت محمد(ص) 2، 7