تفسیر آیات قرآن کریم – سوره عنکبوت – آیه 36 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِلَی مَدْیَنَ أَخَاهُمْ شُعَیْبًا فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَارْجُوا الْیَوْمَ الْآخِرَ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسدینَ

و به سوی [اهل] مدین برادرشان شعیب را [فرستادیم] پس گفت: ای قوم من! خدا را پرستش کنید و در انتظار روز واپسین باشید و در زمین به فسادکاری نکوشید.

 

1 - شعیب(ع) از پیامبران الهی بود که به شهر مدین فرستاده شد.

 

و لقد أرسلنا نوحًا و ... و إلی مدین أخاهم شعیبًا

 

2 - شعیب(ع)، با مردم مدین، خویشاوندی داشت.

 

و إلی مدین أخاهم شعیبًا

 

3 - رسالت شعیب(ع)، در محدوده شهر مدین بود.

 

و إلی مدین أخاهم شعیبًا

 

4 - نخستین پیام شعیب(ع) به مردم مدین، دعوت به خداپرستی و امیدواری به روز واپسین بود.

 

إلی مدین أخاهم شعیبًا فقال یـقوم اعبدوا اللّه و ارجوا الیوم الأخر

 

5 - شعیب(ع)، دل سوز مردم مدین بود و با آنان، رابطه عاطفی و مهربانانه داشت.

 

و إلی مدین أخاهم شعیبًا فقال یـقوم

احتمال دارد که «أخاهم»، براساس روابط خویشاوندی، گفته شده باشد و احتمال دارد که کنایه از شفقّت و برخورد برادرانه او با مردم مدین باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال دوم است.

 

6 - حضرت شعیب(ع) در ابلاغ پیام های خود به مردم مدین، از احساسات و تعلّقات خویشاوندی بهره می گرفت.

 

یـقوم اعبدوا اللّه

خطاب به قوم و نسبت دادن آنها به خود، می تواند به منظور امر یاد شده باشد.

 

7 - توحید عبادی و در پی آخرت بودن، دو امر اعتقادی مهم، در تعالیم ادیان آسمانی است.

 

یـقوم اعبدوا اللّه و ارجوا الیوم الأخر

 

8 - مردم مدین، به وجود خداوند معتقد بودند.

 

یـقوم اعبدوا اللّه

از دعوت حضرت شعیب(ع)، به عبادت خدا، استفاده می شود که اصل وجود خدا، برای مردم مدین، مسلّم و مُحرَز بوده است.

 

9 - پرهیز از افساد در زمین، از جمله پیام های شعیب(ع) به مردم مدین بود.

 

و إلی مدین أخاهم شعیبًا فقال ... و لاتعثوا فی الأرض مفسدین

 

10 - فسادانگیزی، امری ناشایست و ناروا است.

 

و لاتعثوا فی الأرض مفسدین

 

11 - بازداشتن مردم از تبهکاری و افساد در حد دعوت به توحید عبادی و آخرت طلبی، اهمیت دارد.

 

یـقوم اعبدوا اللّه و ارجوا الیوم الأخر و لاتعثوا فی الأرض مفسدین

ذکر شدن نهی «لاتعثوا» در کنار دو امر مهم اعتقادی (توحید و آخرت)، حاکی از اهمیت آن است.

 

12 - مردم مدین، رویکردی تبهکارانه و فسادبرانگیز داشته اند.

 

و لاتعثوا فی الأرض مفسدین

ذکر نهی «لاتعثوا» در نخستین دعوت شعیب(ع) و به همراه دعوت به توحید و آخرت، احتمال دارد به خاطر این بوده است که آنان، مفسد بوده اند.

آخرت

دعوت به آخرت 4

آخرت طلبی

اهمیت آخرت طلبی 11

ادیان آسمانی

آخرت در ادیان آسمانی 7; تعالیم ادیان آسمانی 7; توحید عبادی در ادیان آسمانی 7

افساد

اجتناب از افساد 9; اهمیت ممانعت از افساد 11; ناپسندی افساد 10

امیدواری

امیدواری به آخرت 4

اهل مدین

افساد اهل مدین 12; پیامبر اهل مدین 3; تاریخ اهل مدین 5، 12; خداشناسی اهل مدین 8; عقیده اهل مدین 8

تبلیغ

تهییج عواطف در تبلیغ 6

توحید

اهمیت توحید عبادی 11; دعوت به توحید 4; دعوت به توحید عبادی 11

خدا

تاریخ خدا شناسی 8

شعیب(ع)

اولین رسالت شعیب(ع) 4; تبلیغ شعیب(ع) 6; تعالیم شعیب(ع) 9; خویشاوندی شعیب(ع) با اهل مدین 2; دلسوزی شعیب(ع) 5; روش برخورد شعیب(ع) 5; شعیب(ع) و اهل مدین 5; قصه شعیب(ع) 1; محدوده رسالت شعیب(ع) 3; نبوت شعیب(ع) 1

عمل

عمل ناپسند 10

مفسدان 12