خاطرات آیت الله هاشمی رفسنجانی – انقلاب و پیروزی تحلیل آیت الله هاشمی از تشکیل اعضای کابینه مهندس بازرگان

تحلیل آیت الله هاشمی از تشکیل اعضای کابینه مهندس بازرگانتاریخ 24/11/1357      فکر امام و ما این بود که از همان اول مثل انقلابهای معمول دنیا که نوعآ مارکسیستی یا کودتایی بودند و تا سالها به صورت شوراهای رهبری و یا فرماندهی نظامی، اداره می‌شدند، کشور را اداره نکنیم. به ویژه با توجه به ارتباط وسیع و اعتماد خوبی که به مردم داشتیم، مناسب‌ترین راه را سرعت عمل در ایجاد تشکیلات رسمی و مدنی می‌دیدیم؛ این کار یک اقدام دموکراتیک کم نظیر و شاید هم بی‌نظیر بود.     به همین دلیل پس از تعیین مهندس بازرگان به عنوان نخست وزیر دولت موقت، انتخاب وزیران و تشکیل دولت، مهمترین مشغله ذهنی ایشان و شورای انقلاب بود و این مسأله با سقوط رژیم، اولویت اول کاری ما شد. البته شورا با توجه به ضرورت تسریع در سازماندهی کشور، شرایط خاصی را برای وزراء به جز تکیه بر همان پیش فرضهای مربوط به انتخاب وی به عنوان نخست وزیر، تعیین نکرد. هر چند که حق تصویب و تایید وزرای پیشنهادی را برای خود محفوظ داشت.     همین مسأله باعث شد که وقتی آقای مهندس بازرگان، اولین گروه از اعضای کابینه خود را ]در تاریخ 24 بهمن  1357[، به  شورای انقلاب پیشنهاد کرد، همه نفرات معرفی شده ـ به استثنای یکی دو نفر ـ به تایید شورا رسیدند و برای تصویب نهایی، خدمت امام معرفی شدند. اسامی این گروه که مهندس مهدی بازرگان آنها را در مصاحبه رادیو و تلویزیونی ]در تاریخ 25 بهمن  1357[، به مردم معرفی کرد به این ترتیب بود: ـ یدالله سحابی، وزیر مشاور در طرحهای انقلابـ کریم سنجابی، وزیر امور خارجهـ کاظم سامی، وزیر بهداریـ احمد صدر حاج سید جوادی، وزیر کشورـ مصطفی کتیرایی، وزیر مسکن و شهرسازیـ عباس تاج، وزیر نیروـ داریوش فروهر، وزیر کارچند روز بعد نیز ]در تاریخ 5 اسفند  1357[، دومین گروه از وزرای دولت موقت، پس از تائید شورای انقلاب، توسط مهندس بازرگان طی نامه‌ای به این شرح، برای تائید نهایی به امام معرفی شدند :بسمه تعالیحضرت آیت‌الله العظمی امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران ـ دامت برکاته، پس از عرض سلام و دعای توفیق، عطف به دستخط مورخ 6 ربیع‌الاول 1399، "15 بهمن 1357" که اینجانب را مفتخر و مامور تشکیل دولت موقت حکومت انقلاب اسلامی فرموده‌اند، بدین وسیله پنج نفر از همکاران انتخابی واجد شرایط لازم را که به تصویب شورای انقلاب نیز رسیده است، حضور مبارک معرفی می‌کند و کسب اجازه برای عهده‌دار شدن وظایف محوله با امید به تاییدات الهی و ارشاد عالی می‌نماید. جنابان آقایان :1- دکتر علی شریعتمداری، وزیر فرهنگ و هنر و علوم2- دکتر مهندس حسن اسلامی، وزیر پست و تلگراف و تلفن3- تیمسار دریادار دکتر احمد مدنی، وزیر دفاع ملی 4- دکتر غلامحسین شکوهی، وزیر آموزش و پرورش5- ناصر میناچی، وزیر اطلاعات و تبلیغات      3/12/57 ـ نخست وزیر، مهدی بازرگانامام نیز در زیر همان برگه، همه وزراء معرفی شده را به این شرح تائید فرمودند : بسمه تعالیان‌شاءالله تعالی موفق باشند. اینجانب نیز تایید می‌کنم.     روح‌الله الموسوی الخمینی      ]صحیفه امام، جلد 6، ص  213[البته جمع وزرای دولت موقت به تدریج و در کمتر از یک ماه، و با همان روشی که گروه‌های اول و دوم معرفی و به تایید شورا رسیده بودند، تکمیل شد که در نتیجه، این آقایان نیز به عضویت دولت انقلاب درآمدند: ـ علی اردلان، وزیر داراییـ علی محمد ایزدی، وزیر کشاورزیـ یوسف طاهری قزوینی، وزیر راه و ترابریـ اسدالله مبشری، وزیر دادگستریـ علی اکبر معین فر، وزیر مشاور و سرپرست سازمان برنامه و بودجهـ محمد احمد زاده، وزیر صنایعـ رضا صدر، وزیر بازرگانیترکیب دولت در چند مرحله و به دلایل مختلف، با تصویب شورای انقلاب و تایید امام، تغییراتی را شاهد بود که در اثر آن دریادار]احمد[ مدنی وزیر دفاع جای خود را در اندک زمانی به تیمسار ]تقی [ریاحی داد که وی نیز با حکم مستقیم امام از کار برکنار شد  و به جای وی دکتر ]مصطفی[ چمران، مسئولیت گرفت و همچنین آقای دکتر [حسن‌ابراهیم [حبیبی به جای دکتر شریعتمداری به وزارت فرهنگ و آموزش عالی رفت و آقای ]محمد علی [رجایی به جای آقای شکوهی و آقای ]علی [اسپهبدی به جای آقای فروهر و آقای یزدی که معاون نخست وزیر بود به جای آقای سنجابی به عنوان وزیر امور خارجه تعیین شد و به جمع اعضای کابینه پیوست. در این میان آقای صدر حاج سید جوادی جای خود را در وزارت کشور به آقای ]هاشم[صباغیان ـ که معاون نخست وزیر در امور انتقال بود ـ داد و خود به وزارت دادگستری ـ به جای مبشری ـ رفت و مهندس معین فر نیز جای خود را در برنامه و بودجه به مهندس ]عزت‌الله[سحابی واگذار کرد و خود به وزارت تازه تاسیس نفت رفت.    ترکیب دولت مهندس بازرگان که عمدتآ از اعضا و هواداران جبهه ملی و نهضت آزادی و بعضی از گروههای دیگر مثل جاما و حزب ملت بودند، به طور طبیعی مورد موافقت بخشی از نیروهای مذهبی و پرشور انقلابی قرار نگرفت و حتی بعضی از عناصر و گروهها و سازمانهای غیر مذهبی نیز آن را رد کردند.    در شورای انقلاب چنین چیزی را پیش بینی می‌کردیم، ولی در آن روزها چاره دیگری نداشتیم. مهندس بازرگان و نهضت آزادی تنها مجموعه متشکل مذهبی بودند که مورد اطمینان و شناخته شده بودند و ما و دوستان روحانی دیگر نیز، برنامه و تجربه‌ای برای حضور در امور اجرایی نداشتیم.    امام هم در پیامی به مناسبت پایان اعتصاب‌ها و از سرگرفتن فعالیتها و کارها، خواستار پشتیبانی قاطع از دولت موقت شدند و اعلام کردند "عدم تمکین از دولت موقت و کارشکنی در اجرای برنامه‌های دولت انقلابی به منزله مخالفت با انقلاب اصیل اسلامی محسوب شده و محرکین و عاملین آن به عنوان عناصر ضدانقلابی به مردم معرفی خواهند شد تا خود ملت، همان طور که رژیم ضدانقلابی شاه را سرنگون ساخت، تکلیف این عناصر ضدانقلابی را معلوم نماید"  این پیام امام، با وجود آن مخالفتها، پشت گرمی بسیار خوبی برای دولت موقت در آغاز کار بود.منبع: کتاب هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات 58-1357 ، انقلاب و پیروزی، زیر نظر عباس بشیری