تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مؤمنون – آیه 41 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَةُ بالْحَقِّ فَجَعَلْنَاهُمْ غُثَاء فَبُعْدًا لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ

پس خروش (عذاب) آنان را به حقّ فرا گرفت و[همچون] خاشاکشان کردیم; پس قوم ستمگر [از رحمت] دور باد.

 

1 - نزول عذابی فراگیر بر نخستین جامعه پس از نوح، در پی استمداد پیامبر آنان از خداوند

 

قال ربّ انصرنی ... فأخذتهم الصیحة

 

2 - نابودی جامعه پس از نوح، تنها با یک فریاد مرگ بار (صیحه)

 

فأخذتهم الصیحة بالحقّ

«صیحة» مصدر عددی و به معنای یک فریاد است.

 

3 - تگذیب گران حق ستیز، سزاوار عذاب مرگ بار استیصال

 

فأخذتهم الصیحة بالحقّ

کلمه «بالحقّ» را به دو صورت می توان تفسیر کرد: الف) جامعه پس از نوح، به خاطر کفر و تکذیب گری شان، مستحق عذاب بودند. ب) نزول عذاب صیحه بر آن قوم، حکمی بر پایه حق و عدل بود. برداشت فوق، براساس تفسیر اول می باشد.

 

4 - عذاب استیصال، کیفری بر اساس حق و به دور از کمترین بی عدالتی نسبت به کافران و تکذیب گران

 

فأخذتهم الصیحة بالحقّ

 

5 - تبدیل شدن کافران حق ستیز به موجوداتی بی جان ـ همچون خس و خاشاک ـ در پی نزول عذاب

 

فجعلنـهم غثاءً

«جعل» (مصدر «جعلنا») در جمله بالا، به معنای گردانیدن و تغییر دادن از صورتی یا حالتی، به صورت یا حالت دیگر است. «غثاء» نیز به خس و خاشاک روی آب گفته می شود.

 

6 - ستم کاران، مورد لعن و نفرین خداوند

 

فبعدًا للقوم الظـلمین

نصب «بُعداً» به عنوان مفعول مطلق برای فعل محذوف می باشد; یعنی، «بعدوا بُعداً». گفتنی است که «بُعداً» از جمله مصدرهایی است که همواره به جای فعل می آید; یعنی، دور باد[از رحمت خدا] گروه ستم کاران!

 

7 - ظلم و بیدادگری، مایه دور شدن از رحمت خدا و گرفتار شدن به خشم و غضب او

 

فبعدًا للقوم الظـلمین

 

8 - بیدادگری جامعه پس از نوح، عامل نابود شدن آنان با عذاب قهر الهی

 

فبعدًا للقوم الظـلمین

به کارگیری اسم ظاهر (القوم الظالمین) به جای ضمیر (لهم) بیانگر این نکته است که جامعه پس از نوح، به جهت آن که مردمی ستم کار بودند، گرفتار عذاب الهی شده و از بین رفتند.

 

9 - کیفرهای الهی، برخاسته از عملکرد ظالمانه خود انسان ها است.

 

فأخذتهم الصیحة بالحقّ ... فبعدًا للقوم الظـلمین

حق

آثار عذاب حق ناپذیران 5; عذاب استیصال حق ناپذیران 3; کیفر حق ناپذیران 3; هلاکت حق ناپذیران 5

خدا

عوامل غضب خدا 7; موجبات عذابهای خدا 8

رحمت

عوامل محرومیت از رحمت 7

صالح(ع)

استمداد صالح(ع) 1

ظالمان

لعن بر ظالمان 6

ظلم

آثار ظلم 7

عذاب

اهل عذاب 3، 4; عدالت در عذاب 4; عذاب با صیحه آسمانی 2

عمل

آثار عمل ناپسند 9

قوم ثمود

آثار ظلم قوم ثمود 8; تاریخ قوم ثمود 1، 2; عذاب قوم ثمود 1، 2; عوامل هلاکت قوم ثمود 8

قوم عاد

آثار ظلم قوم عاد 8; تاریخ قوم عاد 1، 2; عذاب قوم عاد 1، 2; عوامل هلاکت قوم عاد 8

کافران

آثار عذاب کافران 5; تبدیل کافران به خاشاک 5; حقانیت عذاب کافران 4; عذاب استیصال کافران 4; هلاکت کافران 5

کیفر

موجبات کیفر 9

لعن

مشمولان لعن خدا 6

هود(ع)

استمداد هود(ع) 1