تفسیر آیات قرآن کریم – سوره روم – آیه 41 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بمَا کَسَبَتْ أَیْدی النَّاس لِیُذیقَهُم بَعْضَ الَّذی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ
فساد در خشکی و دریا به سبب دستاورد مردم نمودار شده است تا [خدا ثمره تلخ] بعضی از آنچه را انجام داده اند به آنان بچشاند شاید [از گناه] برگردند.
1 - عمل ناشایست انسان ها، عامل رواج فساد و تباهی در پهنه گیتی است.
ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
«بَرّ» (خشکی) و «بحر» (دریا)، کنایه از کره زمین است. لازم به ذکر است که «باء» در «بما» سببی است.
2 - فساد عمومی، درپی دارنده تباهی محیط زیست است.
ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
«ال» در «الناس» برای جنس و دلالت بر عموم مردم می کند و احتمال دارد تعبیر به «الناس» به جای «العاصین» و امثال آن، به خاطر اشاره به نکته بالا باشد.
3 - شرک، فساد آفرین و عاملِ تباهی کره زمین است.
سبحـنه و تعـلی عمّا یشرکون . ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
ممکن است مراد از «ما کسبت ...» شرکی باشد که در آیه قبل، از آن سخن گفته شده است.
4 - گناه و معصیت انسان ها، زمین ها و دریاها را از بازدهی و سودبخشی ساقط می کند.
ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
5 - عمل آدمی، در پیدایش مصائب و بلایا، دارای تأثیر است.
ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
مراد از فساد در دریا و خشکی، به تناسب موقعیت، ممکن است بلایای طبیعی و آسیب دیدن روند طبیعت باشد.
6 - عمل انسان ها، در تحولات عالَم طبیعت، مؤثر است.
ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
7 - تمامی پدیده های خشکی و دریا، گرفتار آثار گناه آدمیان است.
ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
8 - ابتلائات و مصائب فراوان، تنها کیفرِ بخشی از گناهان انسان ها است.
ظهر الفساد ... لیذیقهم بعض الذی عملوا
9 - بهره برداری ازحوادث ناگوار طبیعی، برای تنبّه انسان ها، امری شایسته است.
ظهر الفساد ... لیذیقهم ... لعلّهم یرجعون
10 - خداوند، به منظور تنبّه انسان ها، تنها بخشی از گناهان را کیفر می هد.
ظهر الفساد فی البرّ ... لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلّهم یرجعون
11 - ابتلائات و مصائب، در رویکرد انسان ها به خداوند، نقش اساسی دارند.
لیذیقهم ... لعلّهم یرجعون
12 - در تنبیهی که برای تنبّه است، شایسته است که تنها، به مجازات بخشی از خطاها اکتفا شود.
ظهر الفساد فی البرّ ... لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلّهم یرجعون
13 - فلسفه از دست رفتن امکانات دنیوی، در پی گناه، تنبیه گناهکاران جهت بازگشت از خطا به صراط مستقیم است.
ظهر الفساد فی البرّ ... لیذیقهم بعض الذی عملوا
«لام» در «لیذیقهم» لام عاقبت است و «لعلّ» معنای تعلیل دارد و مراد از «فساد» براساس ریشه لغوی آن، یعنی خروج شیء از اعتدال (تباه شدن)، قابل بهره برداری نبودن امکانات و یا از دست دادن آنها است. بنابراین، خداوند، در پی آلوده شدن انسان ها، به گناه، آنان را مبتلا می کند تا به این صورت، بیدارشان سازد.
14 - گناه، عامل دوری معنوی انسان از خدا است.
لعلّهم یرجعون
15 - کیفرهای دنیوی الهی، برای اصلاح انسان ها است.
لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلّهم یرجعون
16 - بازگشت انسان های گناهکار، به صراط مستقیم، حتی پس از تنبّه دادن شان قطعی نیست.
لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلّهم یرجعون
«لعلّ» از حروف شبیه به فعل و برای انشا و توقع است; یعنی می خواهد بگوید: «امید است که بازگردند.».
17 - در مجازات مجرمان، باید به جهت های اصلاحی و تربیتی، توجّه شود.
لیذیقهم ... لعلّهم یرجعون
18 - «قال الصادق(ع): حیاة دوابّ البحر بالمطر، فإذا کُفّ المطر ظهر الفساد فی البرّ و البحر و ذلک إذا کثرت الذنوب و المعاصی...;(1)
امام صادق(ع) فرمود: حیات جنبدگان دریا، وابسته به باران است و اگر باران نبارد، در خشکی و دریا، فساد آشکار می شود. آن، هنگامی است که گناه و معصیت ها زیاد شود».
اصلاح
عوامل اصلاح 15
ایمان
زمینه ایمان به خدا 11
باران
موانع بارش باران 18
بلایای طبیعی
زمینه بلایای طبیعی 5; عبرت از بلایای طبیعی 9; نقش بلایای طبیعی 8، 11
تربیت
روش تربیت 12، 17
تنبه
عوامل تنبه 9، 10، 12، 13
تنبیه
روش تنبیه 12
خدا
عوامل دوری از خدا 14
دریا
موانع ثمردهی دریا 4
روایت 18
زمین
موانع ثمردهی زمین 4
شرک
آثار شرک 3
صراط مستقیم
بازگشت به صراط مستقیم 13، 16
طبیعت
عوامل مؤثر در تحولات طبیعت 6
عمل
آثار عمل 5، 6; آثار عمل ناپسند 1; عمل پسندیده 9
فساد
آثار فساد 2; عوامل فساد 1، 3، 10
کیفر
اصلاح در کیفر 17; فلسفه کیفر های دنیوی 15
گناه
آثار گناه 4، 7، 10، 13، 14، 18; کیفر گناه 8، 10، 12، 13
گناهکاران
کیفر گناهکاران 16، 17; هدایت گناهکاران 13، 16
محیط زیست
آسیب شناسی محیط زیست 2، 3
موجودات
عوامل مؤثر در موجودات 7
نعمت
فلسفه سلب نعمت 13
پی نوشت ها :
1 - تفسیر قمی، ج 2، ص 160; نورالثقلین، ج 4، ص 190، ح 81.
تصاویر ضمیمه
