تفسیر آیات قرآن کریم- سوره ق – آیه 45 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

نَحْنُ أَعْلَمُ بمَا یَقُولُونَ وَمَا أَنتَ عَلَیْهِم بجَبَّارٍ فَذَکِّرْ بالْقُرْآنِ مَن یَخَافُ وَعِید

ما به آنچه [به ناروا] می گویند داناتریم و تو بر آنان سلطه نداری [تا بر پذیرش حق مجبورشان کنی ]پس به وسیله قرآن به کسانی که از وعده عذاب ما می ترسند تذکّر بده.

 

1 - خداوند، آگاه به گفتار ناروای مشرکان و کافران علیه دین

 

نحن أعلم بما یقولون

 

2 - علم خداوند به گفتار کافران، ملاک داوری او علیه آنان در قیامت

 

نحن أعلم بما یقولون

از ارتباط «نحن أعلم...» با آیات پیشین ـ که درباره حشر و معاد است ـ مطلب بالا استفاده می شود.

 

3 - پیامبر(ص)، تنها موظّف به ابلاغ پیام وحی و نه مجبور ساختن کافران به پذیرش آن

 

و ما أنت علیهم بجبّار

 

4 - دین، امری متکی به اختیار و انتخاب خود آدمی است.

 

و ما أنت علیهم بجبّار

 

5 - تلاش و پیگیری شدید پیامبر(ص)، درصدد هدایت همگان به سوی حق

 

و ما أنت علیهم بجبّار

از این که خداوند، وظیفه پیامبر(ص) را تنها تذکر و هشدار دانسته و به او یادآوری کرده که وظیفه اش واداشتن دیگران به ایمان به جبر و تلاش بیش از حد نیست; مطلب بالا استفاده می شود.

 

6 - قرآن، مایه تذکر و هشدار آدمیان

 

فذکّر بالقرءان

 

7 - حقایق دین، نهفته در نهاد آدمیان; اما نیازمند تذکر و یادآوری با پیام

 

فذکّر بالقرءان

واژه «ذکـّر» به معنای تذکّر است. یادآوری کردن در جایی کاربرد دارد که قبلاً مورد توجه بوده; اما به دلایلی مغفول واقع شده است. در مورد آدمیان توجه قبلی آنان به حقایق دین، توجّه فطری و غریزی خواهد بود.

 

8 - قرآن، محور اساسی تبلیغ و رسالت پیامبر(ص)

 

فذکّر بالقرءان

 

9 - لزوم محور قرار دادن قرآن، در تبلیغ دین و هدایت خلق

 

فذکّر بالقرءان

هر چند آیه شریفه خطاب به پیامبر(ص) است; اما تکلیف استفاده از قرآن و محور قرار دادن آن در امر تبلیغ، دارای ملاک عام است و اختصاصی به شخص پیامبر(ص) ندارد.

 

10 - رهنمود خداوند به پیامبر(ص)، در به کار بستن تلاش خویش برای بیداری دل های مستعد و آماده

 

فذکّر بالقرءان من یخاف وعید

 

11 - مبلغان دین، موظّف به تلاش در بیداری نفوس مستعد و وانهادن حق ستیزان، به خداوند

 

نحن أعلم بما یقولون ... فذکّر بالقرءان من یخاف وعید

برداشت یاد شده، با الغای خصوصیت از مورد پیامبراکرم(ص) استفاده می شود.

 

12 - بیم از فرجام عمل، نقطه آغازین حرکت انسان به سوی تعهّد و حق پذیری

 

فذکّر ... من یخاف وعید

از این که خداوند، پیامبر(ص) را موظّف کرده تا «من یخاف وعید» با قرآن تذکر دهد; استفاده می شود که اعتقاد به قیامت و بیم از فرجام عمل، نخستین مرحله ای است که فرد را مستعد پذیرش حق می سازد.

 

13 - ناباوری به قیامت، عامل حق ناپذیری و تأثیر نداشتن عالی ترین پیام های ارزشی در روح انسان

 

فذکّر بالقرءان من یخاف وعید

با توجه به این که آیات پیشین درباره معاد و رستاخیز بود; «من یخاف وعید» می تواند بیانگر مسأله قیامت و نظام کیفر و پاداش باشد. در این صورت مفهوم آیه چنین خواهد بود: «قرآن در ناباوران به قیامت بی تأثیر است».

 

14 - راه یابی انسان به کمال، در پرتو عنصر اختیار، همراه با تذکّر و هشدار

 

و ما أنت علیهم بجبّار فذکّر بالقرءان

خداوند از یک سو پیامبر(ص) را از اعمال فشار برای هدایت کافران باز داشته و از سوی دیگر، آن حضرت را موظف به تذکّر و هشداردهی کرده است.

اختیار

آثار اختیار 14

انسان

اختیار انسان 14; اهمیت هدایت انسان ها 5; فطریات انسان 7; نیازهای معنوی انسان 7

تبلیغ

ابزار تبلیغ 9

تذکر

آثار تذکر 14; عوامل تذکر 6

ترس

آثار ترس از فرجام عمل 12

تکامل

زمینه تکامل 14

حق

اعراض از حق ستیزان 11; زمینه حق پذیری 12; موانع حق پذیری 13

خدا

آثار علم خدا 2; توصیه های خدا 10; علم خدا به سخنان 1; ملاک قضاوت اخروی خدا 2

دین

آزادی دین 4; تبلیغ علیه دین 1; فطریت دین 7; مسؤولیت مبلغان دین 11; نفی اکراه در دین 3، 4; ویژگیهای دین 4

قرآن

اهمیت قرآن 9; نقش قرآن 6، 8، 9

کافران

سخن ناپسند کافران 1

کفر

آثار کفر به قیامت 13

محمد(ص)

ابزار تبلیغ محمد(ص) 8; توصیه به محمد(ص) 10; محدوده رسالت محمد(ص) 3; هدایتگری محمد(ص) 5

مستعدان

اهمیت تنبه مستعدان 10; اهمیت هدایت مستعدان 11

مشرکان

سخن ناپسند مشرکان 1

نیازها

نیاز به تذکر 7

هدایت

ابزار هدایت