تفسیر آیات قرآن کریم- سوره قلم- آیه42 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَوْمَ یُکْشَفُ عَن سَاقٍ وَیُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُود فَلَا یَسْتَطِیعُونَ

[یاد کن] روزی را که کار، بسیار سخت می شود و به سجده دعوت می گردند، ولی نمی توانند [سجده کنند].

1 - صحنه قیامت و مسائل مربوط به آن، شایان ذکر و یادآوری است.

یوم یکشف عن ساق

برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که «یوم» متعلق به فعل مقدر «اُذکر» باشد.

2 - قیامت، روزی بسیار سخت و هولناک برای اهل محشر

یوم یکشف عن ساق

تعبیر «یکشف عن ساق» (ساق ها برهنه می شود) در زبان عرب، کنایه از شدت هول و هراس و وخامت اوضاع است.

3 - کافران و مشرکان در عرصه قیامت به سجده فرا خوانده می شوند; ولی آنان از این کار ناتوان اند.

و یدعون إلی السجود فلایستطیعون

4 - ممکن نبودن عبادت و جبران کوتاهی ها و تقصیرها، در جهان آخرت

و یدعون إلی السجود فلایستطیعون

یادآوری شدّت هولناکی عرصه قیامت و ناتوانی کافران برای سجده و خضوع در برابر پروردگار، می تواند اشاره به این حقیقت باشد که هیچ کس نمی تواند کوتاهی های گذشته خود را، در آخرت جبران کند.

5 - «عن أبی الحسن(ع) فی قوله عزّوجلّ: «یوم یکشف عن ساق» قال: حجابٌ من نور یُکْشَف، فیقع المؤمنون سُجَّداً و تُدمَج أصلابُ المنافقین فلایستطیعون السجود;(1)

از امام رضا(ع) درباره سخن خدای عزّوجلّ: «یوم یکشف عن ساق» روایت شده که فرمود: [در آن روز ]پرده ای از نور برداشته می شود و مؤمنان به حالت سجده می افتند و استخوان های پشت منافقان سخت و بی انعطاف می گردد و قدرت سجده ندارند».

6 - «عن أبی عبداللّه(ع) فی قوله عزّوجلّ: ...«و یدعون إلی السجود فلایستطیعون» قال: أُفحِم القومُ و دخلتْهم الهیبةُ و شَخَصَتِ الأبصار، و بلغتِ القلوب الحَناجِر;(2)

از امام صادق(ع) روایت شده که درباره سخن خداوند عزّوجلّ «و یدعون إلی السجود فلایستطیعون» فرمود: مهر سکوت بر دهان آنان زده می شود، ترس تمام وجودشان را فرامی گیرد، چشمانشان خیره می گردد، جان ها به حنجره ها می رسد».

ذکر

اهمیت ذکر قیامت 1

روایت 5، 6

سجده

دعوت به سجده 3

عبادت

عبادت در قیامت 4

قیامت

اهوال قیامت 2، 6; سجده در قیامت 5، 6; سختی قیامت 2; ویژگیهای قیامت 2، 4

کافران

عجز اخروی کافران 3; کافران در قیامت 3

مؤمنان

مؤمنان در قیامت 5

مشرکان

عجز اخروی مشرکان 3; مشرکان در قیامت 3

منافقان

منافقان در قیامت 5

پی نوشت ها :

1. توحید صدوق، ص 154، ح 2; نورالثقلین، ج 5، ص 396، ح 55.

2. توحید صدوق، ص 154، ح 1; نورالثقلین، ج 5، ص 395، ح 49.