تفسیر آیات قرآن کریم – سوره حج – آیه9- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

ثَانِیَ عِطْفِهِ لِیُضِلَّ عَن سَبیلِ اللَّهِ لَهُ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَنُذیقُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَذَابَ الْحَرِیقِ

[آن هم] در حال کبر و غرور، تا [مردم را ]از راه خدا گمراه کنند; برای آنان در دنیا رسوایی [بزرگی ]خواهد بود و روز قیامت، عذاب [آتش] سوزان را به آنها می چشانیم.

 

1 - خود بزرگ بینی و تحقیر دیگران، صفتی نکوهیده در نزد خداوند

 

و من الناس  ...ثانی عطفه

«ثَنی» (مصدر «ثانی») به معنای پیچاندن و برگرداندن و «عطف» به معنای پهلو است. پیچاندن پهلو، کنایه از تکبر و تحقیر دیگران است.

 

2 - جبهه ضد توحیدی در صدراسلام، متشکل از گروهی نادان، متکبر و استکبارپیشه

 

و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم ...ثانی عطفه

 

3 - تکبر و خودبزرگ بینی، منشأ مخالفت و ستیزه جویی سردمداران شرک با اسلام و پیامبر(ص)

 

و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم ... ثانی عطفه

 

4 - مستکبران، دشمن سعادت و خوشبختی مردم و خواستار ضلالت و گمراهی آنان

 

و من الناس من یجـدل ...لیضلّ عن سبیل اللّه

جمله «لیضل عن سبیل اللّه» به تقدیر «لیضل الناس عن سبیل اللّه» است; یعنی، جدال این گروه نادان و استکبارپیشه با توحید و یکتاپرستی و جلوگیری از گرایش مردم به آن، نه بدان جهت است که آنان خواستار سعادت مردم اند; بلکه بدان منظور است که مردم را از راه خدا - که راه خوشبختی است - بازدارند و آنان را به ضلالت و گمراهی سوق دهند.

 

5 - توحید و پرستش خدای یگانه، راهی که به لقای خدا می انجامد.

 

سبیل اللّه

مراد از «سبیل اللّه» (راه خدا) توحید و یکتاپرستی است. تسمیه توحید به «راه خدا» یا بدان جهت است که آیین توحید، خطی است که از سوی خدا ترسیم شده و به وسیله پیامبران به مردم ارائه شده است و یا بدان جهت می باشد که توحید و یکتاپرستی، راهی است که با پیمودن آن، می توان به خدا رسید و به لقای او دست یافت.

 

6 - توحید و یکتاپرستی، راه خدا و اسلام، فراخوان مردم به پیمودن این راه و ترک آیین های شرک

 

و من الناس من یجـدل فی اللّه ... لیضلّ عن سبیل اللّه

 

7 - پیمودن هر راهی به جز راه خدا، گمراهی است.

 

لیضلّ عن سبیل اللّه

 

8 - استکبارپیشگی و جدال با حق، در پی دارنده خواری و رسوایی دنیوی است.

 

و من الناس من یجادل فی اللّه ...ثانی عطفه ... له فی الدنیا خزی

 

9 - وجود تناسب میان گناه و کیفر آن در نظام کیفری الهی

 

ثانی عطفه ... له فی الدنیا خزی

برداشت فوق از مقابله «ثانی عطفه» (تکبر) با «خزی» (ذلت) به دست می آید.

 

10 - ذلت و شکست، سرنوشت محتوم جبهه شرک و ضد توحید

 

و من الناس من یجـدل ... له فی الدنیا خزی

 

11 - نوید عزت و پیروزی به اهل ایمان و شکست و خواری کافران و مشرکان صدراسلام

 

و من الناس من یجـدل... ثانی عطفه... له فی الدنیا خزی

 

12 - جبهه ایمان، وظیفه دار تلاش بی امان برای به ذلت کشاندن جبهه کفر

 

و من الناس من یجـدل ... له فی الدنیا خزی

برداشت یاد شده بر این اساس است که جمله «له فی الدنیا خزی» می تواند انشا در قالب اِخبار باشد.

 

13 - آتش سوزان، کیفر کفرپیشگان و تمام کسانی که در راستای منحرف ساختن مردم از راه خدا و دین او تلاش می کنند.

 

و من الناس من یجـدل ... و نذیقه یوم القیـمة عذاب الحریق

 

14 - دوزخ، دارای آتشی است در اوج حرارت و سوزانندگی.

 

عذاب الحریق

برداشت فوق، بر این اساس است که «ال» در «الحریق» «ال» کمالیه باشد. بنابراین «الحریق»; یعنی، در اوج سوزانندگی.

 

15 - قیامت، روز مجازات و کیفر کفرپیشگان و حق ستیزان

 

و نذیقه یوم القیـمة عذاب الحریق

اضلالگران

کیفر اضلالگران 13

اسلام

تاریخ صدر اسلام 3

انسان

دشمنان سعادت انسان 4; عوامل گمراهی انسان 4

بشارت

بشارت پیروزی 11

تحقیر

سرزنش تحقیر دیگران 1

تکبر

آثار تکبر 8; سرزنش تکبر 1

توحید

دشمنان توحید در صدراسلام 2; دعوت به توحید 6; فرجام توحید عبادی 5

جاهلان

دشمنی جاهلان صدراسلام 2

جهنم

شدت گرمای آتش جهنم 14; ویژگیهای آتش جهنم 14

حق

آثار مجادله با حق 8; کیفر اخروی حق ستیزان 15

خدا

سرزنشهای خدا 1

دین

کیفر دشمنان دین 13

ذلت

عوامل ذلت 8

رسوایی

عوامل رسوایی 8

رهبران

آثار تکبر رهبران شرک 3; عوامل دشمنی رهبران شرک 3

سبیل الله

ترک سبیل الله 7; موارد سبیل الله 6

شرک

دعوت به اجتناب از شرک 6

صفات

صفات ناپسند 1

قیامت

ویژگیهای قیامت 15

کافران

تلاش برای ذلت کافران 12; ذلت کافران 11; شکست کافران 11; کافران در جهنم 13; کیفر اخروی کافران 15; کیفر کافران 13

کیفر

تناسب کیفر با گناه 9

گمراهی

موارد گمراهی 7

لقاءالله

روش تحصیل لقاءالله 5

مؤمنان

بشارت به مؤمنان 11; پیروزی مؤمنان 11; مسؤولیت مؤمنان 12

متکبران

دشمنی متکبران صدراسلام 2

محمد(ص)

عوامل دشمنی با محمد(ص) 3

مستکبران

اضلال مستکبران 4; خواسته های مستکبران 4; دشمنی مستکبران 4

مشرکان

ذلت مشرکان 10، 11; شکست مشرکان 10، 11; فرجام مشرکان 10

نظام کیفری 9

ن سَبیلِ اللَّهِ لَهُ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَنُذیقُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَذَابَ الْحَرِیقِ