تفسیر آیات قرآن کریم – سوره انبیاء– آیه 65 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

ثُمَّ نُکِسُوا عَلَی رُؤُوسهِمْ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا هَؤُلَاء یَنطِقُونَ

سپس سر افکنده و مجاب شدند [و گفتند:] قطعاً تو می دانی که اینها سخن نمی گویند.

1- بت پرستان، در برابر استدلال محکم ابراهیم(ع) بر بطلان شرک، سر افکنده و شرمسار شدند.

ثمّ نکسوا علی رءوسهم

«نکس» به معنای قلب و برگرداندن قسمت بالای شیء به پایین و برعکس است. جمله «نکسوا علی رءوسهم» تمثیل (از نوع تشبیه معقول به محسوس) و کنایه از افرادی است که از شدت شرمساری و سر افکندگی، سر آنان به طرف پایین بدنشان قرار می گیرد.

2- بت پرستان، علی رغم قانع شدن از استدلال محکم ابراهیم(ع) بر بطلان شرک، بار دیگر در صدد دفاع از عقیده شرک آمیز خویش برآمدند.

ثمّ نکسوا علی رءوسهم لقد علمت ما هـؤلاء ینطقون

برداشت یاد شده براین مبنا استوار است که مقصود از بالا و پایین شدن ـ که در جمله کنایی «ثمّ نکسوا علی رءوسهم» موجود است ـ زیر و رو شدن عقاید و مواضع اعتقادی بت پرستان باشد; یعنی، آنان در آغاز بر اثر استدلال ابراهیم(ع) به بطلان شرک دست یافتند; ولی باز به عقیده پیشین بازگشتند. و مجدداً به دفاع از آن برداختند.

3- تغییر شخصیت قوم بت پرست ابراهیم، با روی آوردن مجدد آنان به شرک و بت پرستی

فقالوا إنّکم أنتم الظـلمون . ثمّ نکسوا علی رءوسهم

برداشت یاد شده براساس این نکته است که مقصود از زیر و رو شدن در جمله «ثمّ نکسوا علی رءوسهم» تغییر عقیده بت پرستان باشد. براین اساس تشبیه کردن چنین تغییری به واژگون شدن انسان، می تواند کنایه از تغییر و دگرگونی اساسی شخصیت بت پرستان باشد که براثر این تغییر، عقاید آنان نیز تغییر یافت .

4- روی گردانی از توحید و گرایش به شرک، دگرگونی شخصیت و هویت انسانی و بازگشت به قهقرا است.

فقالوا إنّکم أنتم الظـلمون . ثمّ نکسوا علی رءوسهم

5- اعتراف قوم بت پرست ابراهیم، به بی بهرگی بت ها از نطق، کلام، علم و عقل

لقد علمت ما هـؤلاء ینطقون

6- بت پرستان، استدلال های ابراهیم(ع) بر بطلان شرک را نادرست انگاشته و او را به خاطر شکستن بت ها مجرم دانستند.

فسـلوهم إن کانوا ینطقون ... ثمّ نکسوا علی رءوسهم لقد علمت ما هـؤلاء ینطقون

جمله «لقد علمت ما هـؤلاء ینطقون» پاسخ مشرکان به کلام ابراهیم(ع) (فسئلوهم إن کانوا ینطقون) است; یعنی، تو می دانی که بت ها از سخن گفتن عاجزاند، پس چرا ما را به سؤال کردن از بت ها حواله می دهی. لابد سؤال تو برای فرار از اتهام بت شکنی است.

ابراهیم(ع)

آثار احتجاج ابراهیم(ع) 1، 2; احتجاج ابراهیم(ع) 6; بت شکنی ابراهیم(ع) 6; شرک ستیزی ابراهیم(ع) 6; قصه ابراهیم(ع) 1، 6

ارتجاع

موارد ارتجاع 4

بتها

بتها و تکلم 5; عجز بتها 5

توحید

اعراض از توحید 4

شخصیت

آسیب شناسی شخصیت 4; عوامل تغییر شخصیت 4

قوم ابراهیم

ارتداد قوم ابراهیم3; اقرار قوم ابراهیم 5; بینش قوم ابراهیم 6; تاریخ قوم ابراهیم 2، 3; تغییر شخصیت قوم ابراهیم 3; تنبه قوم ابراهیم 1; خجلت قوم ابراهیم 1; شرک قوم ابراهیم 2، 3; لجاجت قوم ابراهیم 2