تفسیر آیات قرآن کریم – سوره التکویر– آیه 29– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمَا تَشَاؤُونَ إِلَّا أَن یَشَاء اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ

و شما نمی خواهید مگر آن که خدا، صاحب اختیار جهانیان بخواهد.

 

1 - تصمیم انسان به آموختن و پیمودن راه راست، در گرو اراده و خواست خداوند است.

 

و ما تشاءون إلاّ أن یشاء اللّه

مفعول محذوف «و ما تشاءون» ـ به قرینه آیه قبل ـ تعبیری نظیر «أن تستقیموا» است.

 

2 - تأثیرپذیری از تعالیم و تذکّرات قرآن، وابسته به مشیّت خداوند است.

 

إن هو الاّ ذکر ... لمن شاء ... و ما تشاءون إلاّ أن یشاء اللّه

 

3 - هر یک از خواسته های انسان، مسبوق به خواست الهی است.

 

و ما تشاءون إلاّ أن یشاء اللّه

آیه شریفه با توجّه به مضارع بودن فعل های «تشاءون» و «یشاء»، بر دو چیز دلالت دارد: 1. «خواستن» و «مشیّت» در انسان ها، عطای خداوند و براساس خواست او است; 2. هر یک از خواسته های روز مرّه انسان، وابسته به خواست خداوند در همان مورد است. برداشت یاد شده گویای نکته دوم است.

 

4 - انسان، بدون خواست خداوند، حتی از خواستن و تصمیم گرفتن نیز عاجز است.

 

و ما تشاءون إلاّ أن یشاء اللّه

 

5 - خداوند، مالک، مربّی و مدبّر تمام هستی است.

 

ربّ العـلمین

«ربّ» مصدری است که در معنای فاعل (تربیت کننده) به کار می رود (مفردات راغب). از جمله معانی «ربّ» مالک و مدبّر و مربّی است و «عالمین»; یعنی، اصناف مخلوقات. (لسان العرب)

 

6 - تدبیر همه امور مردم و تربیت آنان، به دست خداوند است.

 

ربّ العـلمین

اختصاص «عالمین» به مردم در آیه «إن هو إلاّ ذکر للعالمین»، می رساند که مصداق برجسته آن در این آیه نیز، مردم است.

 

7 - ربوبیت خداوند بر انسان ها و سلطه او بر تمام امور آنان، علت مشروط بودن خواسته های آنان به خواست خداوند است.

 

و ما تشاءون إلاّ أن یشاء اللّه ربّ العـلمین

توصیف «اللّه» به وصف «ربّ العالمین»، به منزله بیان علّت برای نکته مطرح شده در آیه شریفه است.

 

8 - بی قید و شرط بودن مشیّت خداوند، لازمه ربوبیت او بر تمام هستی است.

 

إلاّ أن یشاء اللّه ربّ العـلمین

وجود قید «إلاّ أن یشاء اللّه» در مورد مشیّت انسان ها و ذکر نشدن هیچ قیدی در مورد مشیّت الهی، گویای آن است که مشیت خداوند قیدی ندارد. توصیف خداوند به «ربّ العالمین»، در حقیقت بیان علت مطلق بودن مشیت او است.

 

9 - مشیت های الهی، در راستای ربوبیت او بر عوالم هستی است.

 

إلاّ أن یشاء اللّه ربّ العـلمین

 

10 - انسان در خواسته ها و کارهای خود، نه فاقد اراده است و نه دارای استقلال مطلق.

 

و ما تشاءون إلاّ أن یشاء اللّه

آفرینش

مالک آفرینش 5; مدبر آفرینش 5; مربی آفرینش 5، 8، 9

اسماوصفات

رب العالمین 8

امربین الامرین 10

انسان

اختیار انسان 10; خواسته های انسان 10; عجز انسان 4; عمل انسان 10; منشأ اراده انسان 1; منشأ تدبیر امور انسان ها 6; منشأ خواسته های انسان 3، 4، 7; منشأ سلطه بر انسان 7

تربیت

منشأ تربیت 6

تصمیم

منشأ تصمیم 1

تعلم

منشأ تعلم 1

خدا

آثار اراده خدا 1; آثار ربوبیت خدا 7، 9; آثار سلطه خدا 7; آثار مشیت خدا 1، 2، 3، 4، 7; افعال خدا 6; ربوبیت خدا 5، 8; مالکیت خدا 5; زمینه مشیت خدا9; مشیت خدا 8

صراط مستقیم

منشأ سلوک صراط مستقیم 1

قرآن

منشأ تأثیرپذیری از قرآن 2