تفسیر آیات قرآن کریم – سوره ابراهیم – آیه ۲۶ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمَثلُ کَلِمَةٍ خَبیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِن فَوْقِ الأَرْضِ مَا لَهَا مِن قَرَارٍ

و مثلِ کلمه ای نامطلوب چون درختی نامطلوب است که از بالای زمین ریشه کن شده و هیچ قرار و ثباتی برای آن نیست.

1- کلمه خبیثه، چنان درخت پلیدی است که ریشه هایش از روی زمین کنده شده و ثبات و قراری ندارد.

و مثل کلمة خبیثة کشجرة خبیثة اجتّثت من فوق الأرض ما لها من قرار

«جثّ» در لغت به معنای قلع و کنده شده است.

2- اعتقادات ناحق و باطل، بی ریشه و ناپایدار است.

و مثل کلمة خبیثة کشجرة خبیثة اجتثّت من فوق الأرض ما لها من قرار

«کلمه خبیثه» در مقابل «کلمه طیبه» است و مراد از آن طبق گفته مفسران و قرینه هایی که در مشبه به آمده است، شرک و عقیده باطل می باشد.

3- عقیده حق، دلپذیر و مطابق طبع آدمی بوده و عقیده باطل منفور است.

مثلاً کلمة طیّبة کشجرة طیّبة ... و مثل کلمة خبیثة کشجرة خبیثة

«طیب» در لغت به چیزی معنا شده است که مطابق طبع و میل آدمی می باشد و «خبث» چیزی است که مورد کراهت و نفرت می باشد. برداشت فوق، با توجه به معنای یاد شده، بنابر احتمالی است که مراد از «کلمه طیبه» عقیده حق و «کلمه خبیث» عقیده باطل باشد.

4- استفاده از تشبیه به محسوس برای عینی و قابل فهم کردن تعالیم، از روشهای تعلیمی قرآن کریم است.

مثل کلمة خبیثة کشجرة خبیثة اجتثّت من فوق الأرض ما لها من قرار

5- مقایسه بین عقاید حق و باطل، روشی برای تشخیص حق و رهنمودی کاربردی برای تعیین مسیر حرکت آدمی است.

مثلاً کلمة طیّبة کشجرة طیّبة أصلها ثابت و فرعها فی السّماء ... و مثل کلمة خبیثة کشجرة خبیثة اجتثّت من فوق الأرض ما لها من قرار

بی شک منظور از تشبیهات در قرآن، و از جمله موارد یاد شده در آیه های فوق، تبیین دقیق آن دسته از معارفی است که فهم آنها مشکل می باشد و فلسفه چنین روشنگری ای نیز، قطعاً ارائه راه روشن برای انسان است.

6- عقاید باطل و ناحق، بی ثمر است.

مثل کلمة خبیثة کشجرة خبیثة اجتثّت من فوق الأرض ما لها من قرار

به قرینه مقابله با آیه قبل که در آن آمده بود: شجرهء طیبه هر لحظه ثمر می دهد، ولی شجره خبیثه به بی ریشه و ناپایدار بودن توصیف شده است، برداشت فوق به دست می آید.

7- «عن رسول الله(ص) [فی قوله تعالی]: «و مثل کلمة خبیثة کشجرة خبیثة ...» قال: هی الحنظلة;(1)

از رسول خدا(ص) درباره سخن خدا «و مثل کلمة خبیثة کشجرة خبیثة ...» روایت شده است که فرمود: مراد [از شجره خبیثه] هندوانه ابوجهل است».

باطل

روش تشخیص باطل 5

تشبیهات قرآن

تشبیه معقول به محسوس 4

حق

روش تشخیص حق 5; مقایسه حق و باطل 5

روایت 7

شجره خبیثه

مراد از شجره خبیثه 7

عقیده

بی ثمری عقیده باطل 6; تنفر از عقیده باطل 3; ناپایداری عقیده باطل 2

قرآن

تشبیهات قرآن 4; روش تعالیم قرآن 4; مثالهای قرآن 1

گرایشها

گرایش به عقیده حق 3

مثالهای قرآن

تمثیل به شجره خبیثه 1; مثل کلمه خبیثه 1

هدایت

روش هدایت 5

پی نوشت ها :

1- الدرالمنثور، ج 5، ص 22; تفسیر طبری، ج 8، ص 212.