تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 1 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَا أَیُّهَا النَّبیُّ اتَّقِ اللَّهَ وَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَالْمُنَافِقِینَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیمًا حَکِیمًا

ای پیامبر! از خدا پروا داشته باش و از کافران و منافقان اطاعت مکن، همانا خدا دانا و حکیم است.

 

1 - پیامبر(ص)، مأمور به رعایت تقوای الهی بود.

 

یـأیّها النبیّ اتّق اللّه

 

2 - پیامبر(ص) در پیشگاه خداوند، شخصیتی گرامی و با عظمت

 

یـأیّها النبیّ

مخاطب قرار دادن پیامبراکرم(ص) با صفت «النبیّ» به جای نام آن حضرت، می تواند برای تعظیم و بزرگداشت آن بزرگوار باشد.

 

3 - دعوت از پیامبر(ص) برای رعایت تقوا و پرهیز از تبعیت از کافران، دعوتی خطیر بود.

 

یـأیّها النبیّ اتّق اللّه

منادا، وقتی با «أیّها» آورده می شود، یا به خاطر از غفلت بیرون آوردن منادا است و یا به خاطر خطیر بودن ندا، چون درباره پیامبر(ص) غفلت، صادق نیست، به خصوص با توجه به این که از او به «النبیّ» تعبیر شده است، پس نکته دوم باعث شده است که خطاب به پیامبر، با واژه «أیّها» صورت گیرد.

 

4 - پیامبر(ص) به تبعیت نکردن از کافران و منافقان، موظف بود.

 

یـأیّها النبیّ ... و لاتطع الکـفرین و المنـفقین

 

5 - تبعیت نکردن از کافران و منافقان، نمودی از تقوای الهی است.

 

اتّق اللّه و لاتطع الکـفرین و المنـفقین

بنابراین احتمال که عبارت «و لاتطع...» ذکر خاص بعد از عام (اتّق اللّه) باشد. نکته یاد شده به دست می آید.

 

6 - کافران و منافقان، در صدد بودند تا پیامبر(ص) را از اهداف خود باز دارند و کاری کنند تا آن حضرت، خواسته هایشان را قبول کند.

 

و لاتطع الکـفرین و المنـفقین

دستور صریح به پیامبر(ص) مبنی بر اطاعت نکردن از کافران و منافقان و تأکید بر آن در آیه بعد، این نکته را می رساند که گروه های یاد شده، در صدد بودند تا نظر آن حضرت را به سوی خود جلب کنند. لازم به ذکر است که قضیه ای که درباره سبب نزول آیه وارد شده، برداشت بالا را تقویت می کند. سبب نزول آیه، این است که سران مشرکان از پیامبر(ص) خواستند تا او شفیع بودن بت ها را بپذیرد و اعلام کند.

 

7 - خداوند، پیامبر(ص)، را تحت مراقبت داشت تا رسالت خویش را صحیح انجام دهد.

 

یـأیّها النبیّ اتّق اللّه و لاتطع الکـفرین و المنـفقین

 

8 - شایسته است که رهبران دینی، تقوای الهی را رعایت کرده و از افراد ناشایست، تبعیت نکنند.

 

یـأیّها النبیّ اتّق اللّه و لاتطع الکـفرین و المنـفقین

اگرچه مخاطب آیه، شخص پیامبر(ص) است، اما فرمان های داده شده، می تواند حکمی کلّی برای هر رهبر دینی باشد.

 

9 - خداوند، همواره علیم (بسیار دانا) و حکیم (استوار کار) است.

 

إنّ اللّه کان علیمًا حکیمًا

 

10 - فرمان به پیامبر(ص) برای رعایت تقوا، برخاسته از علم و حکمت الهی است.

 

یـأیّها النبیّ اتّق اللّه ... إنّ اللّه کان علیمًا حکیمًا

جمله «إنّ اللّه...» می تواند تعلیل برای فرمان به رعایت تقوا باشد; یعنی، چون خداوند، دارای آگاهی فراوان و صاحب حکمت است، چنین فرمانی را صادر کرده است.

 

11 - فرمان به تبعیت نکردن از کافران و منافقان، برخاسته از علم گسترده و حکمت خداوندی است.

 

یـأیّها النبیّ ... و لاتطع الکـفرین و المنـفقین إنّ اللّه کان علیمًا حکیمًا

اسماوصفات

حکیم 9; علیم 9

اطاعت

اجتناب از اطاعت کافران 3

تقوا

دعوت به تقوا 3; رعایت تقوا 8; منشأ دعوت به تقوا 10; موارد تقوا 5

خدا

آثار حکمت خدا 10; آثار علم خدا 10; حکمت خدا 11; وسعت علم خدا 11

رهبران دینی

مسؤولیت رهبران دینی 8

عصیان

عصیان از کافران 4، 5، 11; عصیان از منافقان 4، 5، 11

کافران

کافران و محمد(ص) 6

محمد(ص)

توطئه علیه محمد(ص) 6; دعوت از محمد(ص) 3; محمد(ص) و تقوا 1; مراقبت از محمد(ص) 7; مسؤولیت محمد(ص) 1، 4; مقامات محمد(ص) 2

منافقان

منافقان و محمد(ص) 6