تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نور – آیه37 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

رِجَالٌ لَّا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَیْعٌ عَن ذکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِیتَاء الزَّکَاةِ یَخَافُونَ یَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ

انسان هایی که نه تجارتی و نه دادوستدی آنان را از یاد خدا و بپاداشتن نماز و دادن زکات مشغول نمی دارد; از روزی می ترسند که قلب ها و چشم ها در آن زیر و رو می شود.

 

1 - مردمان الهی و والا مقامی که تجارت و داد و ستد، آنان را از ذکر خدا، اقامه نماز و پرداخت زکات باز نمی دارد، همواره ترسان از روز قیامت اند.

رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوة و إیتاء الزکوة یخافون یومًا

برداشت یاد شده بر این اساس است که «رجال» مبتدا و «یخافون» خبر آن باشد.

 

2 - هیچ داد و ستد و تجارتی، مردمان والا مقام و الهی را از یاد خدا، برپایی نماز و پرداخت زکات، غافل نمی سازد.

رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوة و إیتاء الزکوة

والا مقامی و بزرگی در برداشت یاد شده، از تنوین «رجال» ـ که برای تفخیم می باشد ـ استفاده شده است و این که هیچ داد و ستدی از یاد خدا بازدارنده نیست، از نکره در سیاق نفی ـ که مفید عموم می باشد ـ به دست آمده است.

 

3 - منازل رفعت یافته به اذن خداوند، تنها شایسته مردان تسبیح گویی است که اشتغال به امور دنیا، هیچ گاه آنان را از رابطه با خدا، بازنمی دارد.

فی بیوت أذن اللّه أن ترفع ... رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوة

برداشت یاد شده، بر این اساس است که «فی بیوت» متعلق به «یسبح» و ظرف برای «رجال» باشد; یعنی، خانه هایی که در آن مردمانی وجود دارند که... .

 

4 - به اذن خدا خانه مردمان تسبیح گو، ذاکر، بر پا دارنده نماز و پرداخت کننده زکات، دارای مجد و عظمت است.

فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبّح له فیها ... رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوة و إیتاء الزکوة

 

5 - مردمان تسبیح گو، ذاکر، بر پا دارنده نماز و پرداخت کننده زکات، از هدایت خاص خداوند به نور خویش برخورداراند.

یهدی اللّه لنوره من یشاء ... فی بیوت أذن اللّه ... یسبّح له فیها ... رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوة و إیتاء الزکوة

 

6 - تسبیح و ذکر دایم خدا، بر پایی نماز و پرداخت زکات، دارای جایگاهی ویژه و ارزشمند در بین سایر اعمال و موجب بلند پایگی مقام و تکامل معنوی انسان

یسبّح له فیها ... رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوة و إیتاء الزکوة

خداوند، در توصیف مردمان الهی و والا مقام تنها سه صفت را مطرح ساخته است: 1ـ ذکر خدا، 2ـ برپاداشتن نماز، 3ـ پرداخت زکات. ذکر سه عمل یاد شده از میان صدها عمل نیک دیگر، حاکی از ارزش ویژه آنها و نیز تأثیر آنها در تکامل معنوی انسان است.

 

7 - تجارت و داد و ستد اقتصادی، زمینه ای بس خطرناک برای غفلت از یاد خدا و انجام تکالیف الهی

رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوة و إیتاء الزکوة

 

8 - مردان الهی، علی رغم تلاش برای برآوردن نیازهای اقتصادی خویش، هرگز از یاد خدا و انجام تکالیف فردی (نماز) و اجتماعی (زکات) غافل نمی شوند.

رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوة و إیتاء الزکوة

 

9 - تلاش اقتصادی و داد و ستد بازدارنده آدمی از یاد خدا، پوچ و بی ارزش است.

رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه

«تلهیهم» از ماده «لهو» به معنای کار بیهوده و پوچ است. آمدن این واژه به جای واژه «منع» و «غفلت»، گویای این حقیقت است که: تجارت و داد و ستدی که انسان را از یاد خدا باز دارد، کاری بیهوده و بی ارزش است.

 

10 - خدا محوری در زندگی، اصلی است که هیچ گونه تلاش مادی و اقتصادی، نباید آن را تحت الشعاع قرار دهد.

رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه و إقام الصلوة و إیتاء الزکوة یخافون یومًا تتقلّب فیه القلوب و الأبصـر

 

11 - تلاش برای تأمین توشه و سعادت اخروی، همراه با تأمین زندگی دنیایی، از ویژگی مردان الهی است.

رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه ... یخافون یومًا تتقلّب فیه القلوب و الأبصـر

 

12 - در میان مسلمانان صدراسلام، افرادی بودند که اشتغال به امور دنیا، هیچ گاه آنان را از یاد خدا و انجام وظایف فردی و اجتماعی خویش، غافل نمی ساخت.

رجال لاتلهیهم تجـرة و لابیع عن ذکر اللّه

برداشت یاد شده بر این اساس است که آیه شریفه، هر چند در توصیف مردان خداجویی است که دنیا آنان را از یاد خدا غافل نمی سازد; ولی از وجود چنین افرادی در میان مسلمانان صدراسلام نیز حکایت می کند.

 

13 - قیامت، روز زیر و رو شدن و تب و تاب دلها و دیده ها است.

یومًا تتقلّب فیه القلوب و الأبصـر

 

14 - قیامت، دارای صحنه هایی هراس آور و هولناک

یخافون یومًا تتقلّب فیه القلوب و الأبصـر

 

15 - مردان الهی، همواره از قیامت ترسان اند.

رجال ... یخافون یومًا تتقلّب فیه القلوب و الأبصـر

 

16 - توجه و اعتقاد به صحنه های دشوار و سخت قیامت، مقتضی ترس از آن روز است.

یخافون یومًا تتقلّب فیه القلوب و الأبصـر

 

17 - «عن أبی عبداللّه(ع) فی قول اللّه عزّوجلّ «رجال لاتلهیهم تجارة و لابیع عن ذکر اللّه» قال: کانوا اصحاب تجارة فإذا حضرت الصلاة ترکوا التجارة و انطلقوا إلی الصلاة...;

از امام صادق(ع) درباره قول خدای ـ عزّوجل ـ «رجال لاتلهیهم تجارة و لابیع عن ذکر اللّه» روایت شده است که فرمود: [آن مردان] تاجرانی بودند که به هنگام نماز، تجارت را رها کرده و به سوی نماز می شتافتند...». 1ـ من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 119، ح 4، ب 61; نورالثقلین، ج 3، ص 610، ح 193.

ارزشها 6

اولیاءالله

آخرت طلبی اولیاءالله 11; تداوم ذکر اولیاءالله 8; تداوم زکات اولیاءالله 2; تداوم نماز اولیاءالله 2; ترس اولیاءالله 1، 15; تلاش اولیاءالله 11; ذاکریت اولیاءالله 1، 2; زکات اولیاءالله 1 ؛زندگی دنیوی اولیاءالله 11; سعادت طلبی اولیاءالله 11; عمل به تکلیف اولیاءالله 8; فضایل اولیاءالله 2; نماز اولیاءالله 1; ویژگیهای اولیاءالله 11; ویژگیهای تجارت اولیاءالله 1، 2

تاجران

فضایل تاجران نمازگزار 17

تجارت

آثار تجارت 7; تجارت بی ارزش 9

ترس

از قیامت 1، 15; زمینه ترس از قیامت 16

تسبیح

فضیلت تسبیح خدا 6

تسبیح گویان

رفعت خانه تسبیح گویان خدا 3، 4; فضایل تسبیح گویان خدا 3; هدایت تسبیح گویان خدا 5

تکامل

عوامل تکامل 6

تکلیف

زمینه ترک عمل به تکلیف 7

خدا

هدایت به نور خدا 5

ذاکران خدا

رفعت خانه ذاکران خدا 3، 4; فضایل ذاکران خدا 3

ذکر

آثار ذکر اهوال قیامت 16; اهمیت ذکر خدا 9، 10; فضیلت ذکر خدا 6

روایت 17

زکات

رفعت خانه مؤدیان زکات 4; فضیلت زکات 6; هدایت مؤدیان زکات 5

عقیده

آثار عقیده به اهوال قیامت 16

عمل

پسندیده 6

غفلت

زمینه غفلت از خدا 7

قیامت

اهوال قیامت 14; دگرگونی چشمها در قیامت 13; دگرگونی قلبها در قیامت 13; ویژگیهای قیامت 13، 14

مسلمانان

ذاکریت مسلمانان صدراسلام 12; مسؤولیت اجتماعی مسلمانان صدراسلام 12; مسؤولیت پذیری مسلمانان صدراسلام 12

مهتدین 5

نماز

فضیلت برپایی نماز 6

نمازگزاران

رفعت خانه نمازگزاران 4; هدایت نمازگزاران 5