تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نور – آیه35 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَکَةٍ زَیْتُونِةٍ لَّا شَرْقِیَّةٍ وَلَا غَرْبیَّةٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَی نُورٍ یَهْدی اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَاء وَیَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاس وَاللَّهُ بکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
خدا نور آسمان ها و زمین است; مَثَل نور (هدایت) او مانند این است که در چراغدانی چراغی باشد و آن چراغ در حُباب بلورینی باشد که آن حُباب بلورین گویی ستاره ای درخشان است [و آن چراغ ]از [روغن] درخت زیتونی با برکت افروخته می شود که نه شرقی است و نه غربی [بلکه در تمام روز آفتاب بر آن می تابد] و روغن آن [از شدّت زلالی] نزدیک است روشنی بدهد اگر چه آتشی به آن نرسیده باشد; نوری است بالای نوری; خدا هر که را بخواهد به سوی نور خود هدایت می کند; و خدا برای مردم مَثَل ها می زند; و خدا به هر چیزی آگاه است.
1 - خداوند، نور آسمان ها و زمین است.
اللّه نور السمـوت و الأرض
2 - وجود خداوند، ظاهر و آشکار است.
اللّه نور السمـوت و الأرض
در تعریف «نور» آمده است: «ظاهر بنفسه و مظهر لغیره»; یعنی، نور خود به خود روشن و روشنایی بخش اشیای دیگر است.
3 - خداوند، هستی بخش جهان آفرینش است.
اللّه نور السمـوت و الأرض
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که مقصود از نور، معنای کتایی و مجازی آن باشد; یعنی، نور وجود; چرا که جهان بدون هستی بخشی خداوند، در ظلمت و تاریکی عدم محض خواهد بود.
4 - وجود جلوه گری جهان آفرینش، پرتوی از نور خداوند است.
اللّه نور السمـوت و الأرض
5 - خداوند، هدایتگر جهان هستی و پدیده های آن است.
اللّه نور السمـوت و الأرض
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که مقصود از نور، یکی از معانی کنایی و مجازی آن (یعنی، هدایتگری) باشد; چرا که از ویژگی های نور، روشنایی بخشی است و روشنایی بخشی خداوند نسبت به پدیده های جهان به این دلیل است که آنها را به مقصد خود هدایت کند.
6 - جهان، دارای آسمان های متعدد است.
اللّه نور السمـوت و الأرض
7 - مثل نور خداوند، همانند چراغدانی است دربرگیرنده چراغی در میان آبگینه بلورین و چونان ستاره درخشان; چراغی که از روغن زیتون با برکت و آماده اشتعال فروزان می شود.
مثل نوره کمشکوة فیها مصباح المصباح فی زجاجة الزجاجة کأنّها کوکب دریّ یوقد من شجرة مبـرکة زیتونة لاشرقیّة و لاغربیّة یکاد زیتها یضیء و لو لم تمسسه نار
8 - نور خداوند، ذاتی و به دور از هر گونه تیرگی و کدری
مثل نوره کمشکوة فیها مصباح المصباح فی زجاجة الزجاجة کأنّها کوکب دریّ یوقد من شجرة ... یکاد زیتها یضیء و لو لم تمسسه نار
برداشت یاد شده بر اساس دو نکته ای است که در تشبیه نور خدا وجود دارد: 1ـ روغن و مایه نور، بدون دخالت عامل خارجی (عامل آتش زا)، مشتعل و نورافشان است (و لو لم تمسسه نار). این حکایت از آن دارد که نور خدا، از خود او است و به سبب عامل خارجی نیست. 2- نور چراغ هم چون ستاره ای درخشان بسیار پرفروغ و شفاف است و این بیانگر این حقیقت است که نور خدا، از هر گونه تیرگی و کدری منزه است.
9 - زیتون، از درختان پر برکت است.
شجرة مبـرکة زیتونة
10 - درخت زیتون، در صورت تابش مستقیم نور خورشید بر آن در طول روز، پربارتر و مرغوب تر خواهد شد.
من شجرة مبـرکة زیتونة لاشرقیّة و لاغربیّة یکاد زیتها یضیء و لو لم تمسسه نار
برداشت یاد شده بر این اساس است که عبارت «لا شرقیّه و لا غربیّه» این گونه تفسیر شود که: درخت زیتون نه فقط در ناحیه شرق است ـ که تنها به وقت عصر از شعاع خورشید بهره گیرد ـ و نه فقط در ناحیه غرب است ـ که تنها در صبح از شعاع خورشید بهره مند باشد; بلکه از مزایای هر دو جهت و از تابش نور مستقیم خورشید از صبح تا به غروب استفاده می کند و روشن است که چنین درختی، از ثمره ای فراوان تر و مرغوب تر برخوردار خواهد بود.
11 - تابش مستقیم نور خورشید به درختان از همه جوانب، موجب برکت و مرغوبیت میوه آنها خواهد شد.
شجرة مبـرکة زیتونة لاشرقیّة و لاغربیّة یکاد زیتها یضیء و لو لم تمسسه نار
12 - صنعت شیشه و استفاده از آن برای روشنایی، در عصر بعثت وجود داشت.
فی زجاجة الزجاجة کأنّها کوکب دریّ
13 - شیشه، موجب انعکاس بیشتر و بهتر نور است.
فی زجاجة الزجاجة کأنّها کوکب دریّ
تشبیه در مقام، این است که نور را پر فروغ نشان دهد و از این روی مصباحی را مثل می زند که در شیشه است و شیشه نیز همانند ستاره درخشان است.
14 - تعالیم و هدایت های خداوند، روشن و قابل شناخت برای انسان ها است.
مثل نوره کمشکوة فیها مصباح ... یوقد من شجرة مبـرکة زیتونة ... یکاد زیتها یضیء و لو لم تمسسه نار
تشبیه نور خداوند به امور محسوس (چراغ و...) بیانگر این نکته است که تعالیم و هدایت های الهی همانند محسوسات قابل شناخت است.
15 - نور خداوند، در نهایت شدت و روشنایی و عاری از هر گونه ظلمت و تاریکی است.
نور علی نور
حرف «علی» در «نور علی نور» برای استعلای مجازی و به معنای تعاون است و غرض از آن، بیان شدت نورالهی و خالص بودن آن از هر ظلمت و تاریکی است.
16 - ذات خداوند، حقیقتی دست نایافتنی و غیر قابل شناخت برای بشر
اللّه نور السمـوت و الأرض مثل نوره کمشکوة ... نور علی نور
برداشت یاد شده، بر اساس این دو نکته ای است که در «تشبیه نور خدا» وجود دارد: 1- به جای تشبیه ذات خدا، یکی از اوصاف او ـ که نور باشد ـ مورد تشبیه قرار گرفت در حالی که آیه شریفه، در مقام معرفی خود خداوند است. 2ـ نور خدا ـ که امری نامحسوس است ـ به چند چیز محسوس و قابل شناخت برای همگان تشبیه شده است. بنابراین ذات خدا، شناختنی نیست و آنچه قابل شناخت است، صفات او می باشد. این شناخت نیز در محدوده شناخت محسوسات میسر است.
17 - هدایت یافتن انسان ها به نور خدا، به مشیت او بستگی دارد.
یهدی اللّه لنوره من یشاء
18 - بهره مندی از هدایت خاص خداوند، بسته به مشیت و خواست او است.
یهدی اللّه لنوره من یشاء
برداشت یاد شده براساس این احتمال است که لام در «لنوره» برای اختصاص باشد و اسناد «نور» به ضمیری که به «اللّه» برمی گردد، تأیید کننده آن است.
19 - خداوند، هدایتگر مردم از طریق نزول آیات روشنگر، تبیین سرگذشت امت های پیشین و موعظه و اندرزها
و لقد أنزلنا إلیکم ءایـت مبیّنـت و مثلاً من الذین خلوا من قبلکم و موعظة ... یهدی اللّه لنوره من یشاء
20 - استفاده از تمثیل و تشبیه معقول به محسوس و ارائه نمونه عینی، از روش های هدایتی قرآن برای تفهیم معارف بلند الهی
مثل نوره کمشکوة فیها مصباح ... و یضرب اللّه الأمثـل
21 - همه انسان ها، مخاطب پیام قرآن و دین اند.
یضرب اللّه الأمثـل للناس
22 - امکان شناخت اوصاف خداوند (نور و ...)، از طریق تشبیه و تمثیل
اللّه نور السمـوت و الأرض مثل نوره کمشکوة ... و یضرب اللّه الأمثـل للناس
23 - علم خداوند، فراگیر همه پدیده های جهان است.
و اللّه بکل شیء علیم
24 - مشیت خداوند بر هدایت مردمان به نور خویش، برخاسته از علم فراگیر او است.
یهدی اللّه لنوره من یشاء ... و اللّه بکلّ شیء علیم
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که جمله «و اللّه بکلّ شیء علیم»، عطف بر جمله «یهدی اللّه...» باشد. یاد کرد علم همه جانبه خداوند پس از مشیت مطلقه او; می رساند که مشیت خدا، مرتبط با علم او و برخاسته از آن است.
25 - تمثیل های خداوند برای فهم معارف بلند الهی، به امری محسوس و قابل درک همگان، برخاسته از علم فراگیر او به ویژگی ها و استعدادهای انسان ها است.
و یضرب اللّه الأمثـل للناس و اللّه بکلّ شیء علیم
برداشت یاد شده مبتنی بر دو نکته است: 1ـ جمله «و اللّه بکلّ شیء علیم» عطف بر جمله «و یضرب اللّه الأمثال للناس» باشد. 2- تذکر به آگاهی همه جانبه خداوند، پس از بیان تمثیل برای مردم، می رساند که این آگاهی مرتبط باانسان ها و ویژگی ها و استعدادهای او برای بهره گیری از چنین تمثیل هایی است.
آسمان
تعدد آسمان ها 6; منشأ نور آسمان ها 1
آفرینش
خالق آفرینش 3; منشأ زیبایی آفرینش 4; هدایت آفرینش 5
آیات خدا
هدایتگری آیات خدا 19
اسماوصفات
علیم 23
اقوام پیشین
آثار تبیین تاریخ اقوام پیشین 19
انسان
جهل انسان 16; عجز انسان 16; نقش استعدادهای انسان25
تشبیهات قرآن
تشبیه معقول به محسوس 20
جهان بینی
توحیدی 3
خدا
آثار علم خدا 24، 25; آثار مشیت خدا 17، 18; آثار موعظه های خدا 19; استحاله علم به ذات خدا 16; خالقیت خدا 3; زمینه خدا شناسی 22; شدت نور خدا 15; شفافیت نور خدا 8; ظهور خدا 2; منشأ مشیت خدا 24; منشأ هدایتهای خدا 24; نشانه های نور خدا 4; نقش خدا 1; نور خدا 17، 24; وسعت علم خدا 23; وضوح هدایتهای خدا 14; ویژگیهای علم خدا 23; ویژگیهای نور خدا 8، 15; ویژگی هدایتهای خدا 14; هدایتگری خدا 5، 19
خورشید
فواید خورشید 10، 11
درختان
عوامل ثمردهی درختان 11
زمین
منشأ نور زمین 1
زیتون
برکت درخت زیتون 9; عوامل ثمردهی درخت زیتون10
شیشه
فواید شیشه 13
شیشه گری
تاریخ شیشه گری 12
صنعت
تاریخ صنعت 12
قرآن
جهان شمولی قرآن 21; روش بیانی قرآن 20; فواید مثالهای قرآن 20; مثالهای قرآن 7; مخاطبان قرآن 21; منشأ مثالهای قرآن 25; ویژگیهای قرآن 21
مثال
فواید مثال 22
مثالهای قرآن
مَثَل نور خدا 7
مقارن بعثت
تاریخ مقارن بعثت 12
موجودات
هدایت موجودات 5
نور
عوامل ازدیاد نور 13; عوامل انعکاس نور 13
هدایت
ابزار هدایت 19; روش هدایت 20; منشأ هدایت 17، 18
تصاویر ضمیمه
