تفسیر آیات قرآن کریم- سوره غافر – آیه35 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

الَّذینَ یُجَادلُونَ فِی آیَاتِ اللَّهِ بغَیْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ وَعِندَ الَّذینَ آمَنُوا کَذَلِکَ یَطْبَعُ اللَّهُ عَلَی کُلِّ قَلْب مُتَکَبِّرٍ جَبَّارٍ

 

کسانی که در آیات خدا بی آن که دلیلی به آنان رسیده باشد مجادله می کنند، جدالشان نزد خدا و نزد آنان که ایمان دارند بسیار مبغوض است، خدا این گونه بر قلب هر متکبّر جباری مُهر می نهد.

 

1 - کسانی که بی هیچ دلیل و برهانی، به مجادله و ستیزه جویی در آیات الهی (دین) برخیزند، مبغوض خدا و مؤمنان هستند.

 

الذین یجـدلون فی ءایـت اللّه بغیر سلطـن أتیـهم کبر مقتًا عنداللّه و عند الذین ءامنوا

«سلطان» به معنای حجت و برهان و «مقت» به معنای بغض شدید است.

 

2 - بغض و دشمنی (تبرّا) نسبت به کافران حق ستیز، از اوصاف مؤمنان راستین

 

الذین یجـدلون فی ءایـت اللّه... کبر مقتًا... عند الذین ءامنوا

تذکر خداوند به این که مؤمنان نیز نسبت به مجادله گران بغض و دشمنی دارند; در واقع در صدد مدح آنان و نیز بیان اوصاف پسندیده ایشان است.

 

3 - جدال بدون دلیل و برهان در آیات الهی (دین)، موجب گمراهی و محرومیت ابدی از هدایت الهی است.

 

کذلک یضلّ اللّه من هو مسرف مرتاب . الذین یجـدلون فی ءایـت اللّه بغیر سلطـن أتیـهم

برداشت یاد شده، مبتنی بر این دیدگاه است که «الذین یجادلون ...» بدل برای «من» در آیه پیش باشد.

 

4 - جدال در آیات الهی (تعالیم دین)، بدون دلیل و برهان و از سر جهل و بی فکری، موجب تردید و شکاک بودن انسان در معارف الهی و زیاده روی در مخالفت با آن

 

کذلک یضلّ اللّه من هو مسرف مرتاب . الذین یجـدلون فی ءایـت اللّه بغیر سلطـن أتیـهم

جمله «الذین یجادلون...» در واقع بیانگر علت مسرف و مرتاب (شکاک) بودن برخی از انسان ها است; یعنی، چون برخی به جای فکر کردن در آیات الهی، از سر جهل و یا تقلید به مجادله با آن بر می خیزند. از این رو نسبت به تعالیم الهی همواره در شک و تردید به سر می برند و در مخالفت با تعالیم آسمانی اسراف می کنند.

 

5 - هشدار مؤمن آل فرعون به مردم مجادله گر و حق ستیز مصر، درباره خشم انقلابی و انتقام مؤمنان طرفدار موسی(ع)

 

الذین یجـدلون فی ءایـت اللّه ... کبر مقتًا ... عندالذین ءامنوا

تذکر مؤمن آل فرعون به فرعونیان، مبنی بر این که ستیزه جویی در آیات الهی، موجب بغض و دشمنی مؤمنان می شود; می تواند بیانگر این نکته باشد که عمل آنان، موجب خشم انقلابی و شورش مؤمنان طرفدار موسی(ع) علیه آنان خواهدگردید.

 

6 - لزوم موضع گرفتن و بی تفاوت نبودن در برابر دشمنان دیانت و ستیزه جویان حق ناپذیر

 

الذین یجـدلون فی ءایـت اللّه ... کبر مقتًا ... عند الذین ءامنوا

 

7 - دشمنان دیانت و ستیزه جویان با آیات الهی، فاقد منطق و برهان

 

الذین یجـدلون فی ءایـت اللّه بغیر سلطـن أتیـهم

برداشت یادشده بر این اساس است که «بغیر سلطان ...» قید توضیحی باشد; یعنی، همواره چنین است که مجادله گران با آیات الهی، بدون حجت و برهان به مجادله می پردازند.

 

8 - معارف دینی و آیات الهی، مبتنی بر دلیل و برهان

 

الذین یجـدلون فی ءایـت اللّه بغیر سلطـن أتیـهم

 

9 - مبانی دینی و اصول اعتقادی و نیز هرگونه بحث و گفتوگو درباره آنها، باید مبتنی بر دلیل و برهان باشد.

 

الذین یجـدلون فی ءایـت اللّه بغیر سلطـن أتیـهم

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که خداوند، کسانی را که بدون دلیل و برهان درباره دین مجادله می کنند، محکوم کرده است.

 

10 - خداوند، بر قلب هر متکبر تجاوزگری، مهر می زند و او را از فهم درست حقایق الهی محروم می سازد.

 

کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار

به هر متجاوزی که از قانون بگذرد، «جبار» گویند. (قاموس المحیط).

 

11 - تکبر و تجاوزگری، موجب محرومیت از درک صحیح حقایق الهی و مانع از پذیرش آن می شود.

 

کذلک یضلّ اللّه ... کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار

 

12 - تکبر و تجاوزگری، موجب پافشاری بر راه باطل، تردید در حق و ستیزه جویی با آیات الهی (تعالیم دین) است.

 

من هو مسرف مرتاب . الذین یجـدلون فی ءایـت اللّه ... کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار

برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که جمله «کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار» درصدد بیان علت اسراف و تردید در حق و جدال در آیات الهی باشد (که در آیه پیش و صدر این آیه، مورد بحث قرار گرفته است).

 

13 - پافشاری بر راه باطل، تردید در حق و جدال در آیات الهی ـ باوجود دلایل روشن ـ نشانه مهر شدن قلب و وجود روح تکبر و تجاوزگری در آدمی

 

من هو مسرف مرتاب . الذین یجـدلون فی ءایـت اللّه ... کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار

 

14 - متکبران تجاوزگر، مورد بغض و دشمنی خدا و مؤمنان هستند.

 

کبر مقتًا عند اللّه و عند الذین ءامنوا کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار

 

15 - تلاش گسترده مؤمن آل فرعون در جهت انصراف فرعون از قتل موسی(ع)، مؤثر واقع شد.

 

و قال رجل مؤمن من ءال فرعون ... أتقتلون رجلاً ... کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب متکبّر جبّار

برداشت بالا به خاطر این نکته است که فرعون، در آغاز برخورد با موسی(ع) برکشتن او مصمم گشته، این مطلب را به همه اطرافیانش اعلام کرده بود (قال فرعون ما أریکم إلاّ ما أری); ولی پس از سخنان مؤمن آل فرعون، به جای کشتن وی دستور داد برجی بسازند تا او نسبت به درستی ادعای آن حضرت به تحقیق بپردازد.

آل فرعون:

آثار تلاش مؤمن آل فرعون 15; انذارهای مؤمن آل فرعون 5; قصه مؤمن آل فرعون 5، 15

آیات خدا:

آثار مجادله در آیات خدا 3، 4، 13; برهان در آیات خدا 8; بی منطقی مکذبان آیات خدا 7; مبغوضیت مجادله گران در آیات خدا 1

انذار:

انذار از غضب پیروان موسی(ع) 5

باطل:

عوامل اصرار بر باطل 12

تجاوز:

آثار تجاوز 11، 12; نشانه های تجاوز 13

تکبر:

آثار تکبر 11، 12; نشانه های تکبر 13

حق:

بی منطقی حق ناپذیران 7; عوامل اصرار بر حق ناپذیری 12; موانع حق پذیری 11; موضعگیری علیه حق ناپذیران 6

حقایق:

عوامل محرومیت از درک حقایق 11; محرومان از درک حقایق 10

خدا:

افعال خدا 10

دین:

آثار مجادله در دین 3، 4; اهمیت برهان در دین 9; برهان در دین 8; بی منطقی دشمنان دین 7; عوامل شک در دین 4; مبغوضیت مجادله گران در دین 1; موضعگیری علیه دشمنان دین 6

دین ستیزی:

افراط در دین ستیزی 4; عوامل دین ستیزی 12

عقیده:

اهمیت برهان در عقیده 9

فرعون:

قصه فرعون 15

فرعونیان:

انذار فرعونیان 5

قلب:

نشانه های ختم قلب 13

گمراهی:

عوامل گمراهی 3

مؤمنان:

دشمن ستیزی مؤمنان 2; صفات مؤمنان 2; مبغوضان مؤمنان 14

مبغوضان خدا: 1، 14

متجاوزان:

ختم قلب متجاوزان 10; مبغوضیت متجاوزان 14

متکبران:

ختم قلب متکبران 10; مبغوضیت متکبران 14

مجادله:

مجادله بی برهان 1، 3، 4، 13

مصریان باستان:

انذار مصریان باستان 5

موسی(ع):

ممانعت از قتل موسی(ع) 15