تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نور – آیه45 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَاللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّةٍ مِن مَّاء فَمِنْهُم مَّن یَمْشی عَلَی بَطْنِهِ وَمِنْهُم مَّن یَمْشی عَلَی رِجْلَیْنِ وَمِنْهُم مَّن یَمْشی عَلَی أَرْبَعٍ یَخْلُقُ اللَّهُ مَا یَشَاء إِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ
و خدا هر جنبنده ای را از آبی (نطفه ای) آفرید، پس بعضی از آنها موجودی است که بر شکمش راه می رود و بعضی از آنها موجودی است که بر دو پا راه می رود و بعضی از آنها موجودی است که بر چهار [پا] راه می رود. خدا هر چه بخواهد خلق می کند، همانا خدا بر هر چیزی توانا است.
1 - خداوند،[ در آغاز] هر جانداری را از آب آفرید.
و اللّه خلق کلّ دابّة من ماء
به حیوانات و جانداران روی زمین ـ چه بزرگ و قابل رؤیت باشند و چه کوچک و غیر قابل دیدن ـ «دابّة» گویند (لسان العرب).
2 - آب، از عناصر نخستین پیدایش حیات حیوانی است.
و اللّه خلق کلّ دابّة من ماء
3 - خداوند، موجودات جاندار را از انواع مایع های متناسب خود آفرید.
و اللّه خلق کلّ دابّة من ماء
برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که تنکیر «ماء» برای تنویع باشد. بر این اساس معنای «ماء» انواع جسم مایع است و مقصود این است که عنصر اولی و منشأ پیدایش حیات جانداران، از جسم مایع است و حیات هر جانداری از مایعی متناسب خود می باشد.
4 - عوامل طبیعی، مجرای اراده الهی است.
و اللّه خلق کلّ دابّة من ماء
آیه شریفه، خداوند را خالق هر موجود جانداری معرفی کرده است; ولی در عین حال آب (یا جسم مایع) را منشأ و عنصر نخستین آنها شناسانده است. حقیقت یاد شده می تواند بیانگر این نکته باشد که: اراده الهی در هر امری (مانند آفرینش طبیعت) از مجرای عوامل طبیعی چون آب و... تحقق می پذیرد.
5 - بعضی از جانداران، بر شکم خود راه می روند.
فمنهم من یمشی علی بطنه
6 - بعضی از جانداران، بر روی دو پا راه می روند.
و منهم من یمشی علی رجلین
7 - بعضی از جانداران، بر روی چهار پا راه می روند.
و منهم من یمشی علی أربع
8 - طبیعت (پیدایش انواع گوناگون جانداران از جسمی مایع و...)، بستر مناسب برای عبرت آموزی و پندگیری
إنّ فی ذلک لعبرة لأُوْلی الأبصـر . و اللّه خلق کلّ دابّة من ماء
جمله «و اللّه خلق...» عطف بر جمله «یقلّب اللّه اللیل...» است. این عطف می تواند به این مناسبت باشد که همان گونه که گردش و جابه جایی شب و روز مایه عبرت صاحبان بصیرت است آفرینش انواع جانداران نیز می تواند چنین تأثیری داشته باشد.
9 - خداوند، هر چیزی را بر اساس مشیت خود آفریده است.
یخلق اللّه ما یشاء
10 - خداوند تحقیقاًبر هر کاری توانا است.
إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
11 - بی تردید خداوند، قادر مطلق و بر آفرینش هر چیزی توانا است.
و اللّه خلق کلّ دابّة ... إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
از پیام های این سخن که «خداوند بر هر شیئی قادر است» ـ به قرینه جملات پیشین که از آفرینش جاندارن و هر آنچه خدا بخواهد سخن گفته است ـ توانایی خداوند بر آفرینش هر چیزی است.
12 - توانایی مطلق خداوند بر انجام هر کاری، دلیل تحقق و تخلف ناپذیری مشیت او در عالم هستی است.
یخلق اللّه ما یشاء إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
برداشت یاد شده از آن جا است که جمله «إنّ اللّه...» تعلیل برای جمله «یخلق اللّه مایشاء» است; یعنی، چون خداوند بر هر امری توانا است، می تواند مشیت خویش را در آفرینش هر چیزی تحقق بخشد.
13 - آفرینش انواع جانداران از جسمی مایع، جلوه ای از قدرت مطلق خداوند است.
و اللّه خلق کلّ دابّة من ماء ... یخلق اللّه ما یشاء إنّ اللّه علی کلّ شیء قدیر
آب
فواید آب 1، 2
اسماوصفات
قدیر 10
جانداران
اقسام جانداران 5، 6، 7; جانداران دو پا 6; عبرت از خلقت جانداران 8; عنصر خلقت جانداران 1، 2، 3، 13; کیفیت حرکت جانداران 5، 6، 7
چهارپایان 7
خدا
آثار قدرت خدا 12; حتمیت مشیت خدا 12; خالقیت خدا 1، 3، 11; قدرت خدا 10، 11; مجاری اراده خدا 4; مشیت خدا 9; منشأ خالقیت خدا 9; نشانه های قدرت خدا 13
خزندگان 5
خلقت
خلقت از آب 1، 13; خلقت از مایعات 3
طبیعت
عبرت از طبیعت 8
عبرت
عوامل عبرت 8
عوامل طبیعی
نقش عوامل طبیعی 4
تصاویر ضمیمه
