تفسیر آیات قرآن کریم- سوره محمد(ص)- آیه36 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
إِنَّمَا الحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَإِن تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا یُؤْتِکُمْ أُجُورَکُمْ وَلَا یَسْأَلْکُمْ أَمْوَالَکُمْ
جز این نیست که زندگی دنیا بازی و سرگرمی است و اگر ایمان بیاورید و تقوا پیشه کنید، اجرهایتان را به شما می دهد و اموالتان را طلب نمی کند.
1- زندگی دنیایی، بدون ایمان و تقوا، چیزی جز بازی و سرگرمی نیست.
إنّما الحیوة الدنیا لعب و لهو و إن تؤمنوا و تتّقوا
از این که خداوند، پس از توصیف زندگی دنیوی، سخن از ارزش ایمان و تقوابه میان آورده; استفاده می شود که اوصاف یاد شده برای حیات دنیا، در صورتی است که ایمان و تقوا در آن مطرح نباشد.
2- شرافت ایمانی و پاداش الهی به مجاهدان، شایان دلبستگی و نه سرگرمی های بی فرجام دنیا
أنتم الأعلون و اللّه معکم و لن یترکم أعمـلکم . إنّما الحیوة الدنیالعب و لهو
از ارتباط این آیه با آیه قبل ـ که درباره تشویق مؤمنان به جهاد و از یاد نبردن ارجمندی خویش و پاداش الهی بود ـ مطلب بالا استفاده می شود.
3- زندگی بدون ایمان و تقوا، دارای انگیزه هایی غیرمنطقی و یا فاقد انگیزه
إنّما الحیوة الدنیا لعب و لهو و إن تؤمنوا و تتّقوا
«لعب» به معنای کارهایی است که باانگیزه های واهی صورت می گیرد و «لهو» اعمالی است که انگیزه ای را دنبال نمی کند; بلکه انسان را از اهداف ارزشی باز می دارد. از این که خداوند زندگی بدون ایمان و تقوا را «لعب و لهو» بر شمرده، مطلب بالا استفاده می شود.
4- سرگرمی ها و خوشی های پوچ دنیا، از مهم ترین عوامل سستی در جهاد و تمایل به سازش با کافران
فلاتهنوا ... إنّما الحیوة الدنیا لعب و لهو
خداوند، پس از نهی مؤمنان نسبت به سستی در جهاد و گرایش به سازش، به آنان لعب و لهو بودن دنیا را یادآوری کرده است. از مطلب استفاده می شود که سرگرمی های این دنیا، عاملی مهم در سستی و سازش با کفر است.
5- عنصر ایمان و تقوا، تغییر دهنده ماهیت پوچ زندگی دنیایی به ماهیتی ارزشی و با فرجام
إنّما الحیوة الدنیالعب و لهو و إن تؤمنوا و تتّقوا یؤتکم أجورکم
از ارتباط «إنّما الحیاة الدنیا...» با «إن تؤمنوا و...»، استفاده می شود که همین زندگی لعب و لهو، اگر به عنصر ایمان و تقوا آمیخته شد; در نزد خدا ارزش می یابد و دارای پاداش خواهد بود.
6- پاداش مؤمنان تقواپیشه، تضمین شده از سوی خداوند
و إن تؤمنوا و تتّقوا یؤتکم أجورکم
7- ایمان و تقوا، تنها درمان احساس پوچی و بیهودگی انسان در زندگی دنیوی
إنّما الحیوة الدنیا لعب و لهو و إن تؤمنوا و تتّقوا یؤتکم أجورکم
با توجه به این که گاهی انسان ها خود به حقیقت کلام الهی پی برده و به پوچی زندگی دنیایی می رسند و در آن جااحساس بن بست می کنند; این پیام الهی (إن تؤمنوا و تتّقوا یؤتکم أجورکم) آنان را از بن بست رهانیده و فرجامی بایسته را در پیش چشمشان ترسیم می کند.
8- آمیختگی عقیده و عمل (ایمان و تقوا)، شرط برخورداری از پاداش الهی
و إن تؤمنوا و تتّقوا یؤتکم أجورکم
خداوند، ایمان و تقوا را در کنار هم زمینه دریافت پاداش قرار داده است; از آن جا که «ایمان»، بیشتر بر عقیده اطلاق می شود و «تقوا» در عمل تجلی می یابد، می توان به مطلب یاد شده پی برد.
9- خداوند، اعطا کننده پاداش و نه نیازمند به اموال و دارایی خلق
یؤتکم أجورکم و لا یسئلکم أمولکم
10- پاداش الهی به مؤمنان متقی، به گونه ای رایگان و نه در قبال درخواست مال از ایشان
یؤتکم أجورکم و لایسئلکم أمولکم
«لایسئلکم أموالکم» در رابطه با جمله «یؤتکم أجورکم» است و دفع دخل مقدّر می کند; یعنی، خداوند در قبال پاداش های خود، چیزی جز ایمان و تقوا از شما انتظار ندارد.
11- هدف اصلی و نهایی دین، دعوت مردم به ایمان و تقوا و نه دریافت مال از ایشان
و إن تؤمنوا و تتّقوا یؤتکم أجورکم و لایسئلکم أمولکم
«لایسئلکم أموالکم» می تواند در قبال «إن تؤمنوا و تتّقوا» و در مقایسه با آن باشد; یعنی، پیام دین، پیام ایمان و تقوا است; نه دریافت مال.
12- دلبستگی انسان به دارایی های خویش، شدیدتر از سایر دلبستگی های وی
و لایسئلکم أمولکم
از این که خداوند در کنار تشویق به ایمان و تقوا، فوراً به انسان یادآور شده که هدف از این ایمان و تقوا، گرفتن مال از ایشان نیست; استفاده می شود که دلبستگی انسان به مال زیاد است و چه بسا بیشتر از سایر دلبستگی ها است; زیرا خداوند، تنها به همین یک نکته اشاره فرموده است.
13- داشتن ایمان و تقوا، منافاتی با برخورداری انسان از مال و ثروت ندارد.
و إن تؤمنوا و تتّقوا ... و لایسئلکم أمولکم
تعبیر «لایسئلکم أموالکم»، می رساند که مؤمن متقی می تواند دارای مال و ثروت باشد و اسلام بنا ندارد ثروت مؤمنان را از ایشان بگیرد.
14- زندگی اخروی، به دور از بیهودگی و پوچی *
إنّما الحیوة الدنیا لعب و لهو
مقید شدن «الحیاة» به وصف «الدنیا» ـ در صورتی که احترازی به شمار آید ـ می رساند که «لعب و لهو» مخصوص زندگی دنیایی است و در جهان آخرت راه ندارد.
15- مالکیت خصوصی، اصلی مورد قبول در اسلام
و لا یسئلکم أمولکم
نسبت داده شدن «أموال» به «کم» و تصریح به این که خداوند، مال هایتان را از شما نمی گیرد; می رساند که دارا بودن و مالکیت، مورد قبول شریعت است.
16- دستور دین به انفاق و ایثار مال، شامل برخی از اموال و نه تمامی آن *
و لایسئلکم أمولکم
خداوند، در پی تشبیه به ایمان، یادآور شده که اموالتان را نمی طلبیم; در حالی که در آینات بعد خداوند دعوت به انفاق کرده است. از مقایسه این دو سخن، می توان چنین نتیجه گرفت که خداوند، از مؤمنان نمی خواهد که تمامی اموالشان را در راه دین انفاق کنند; بلکه دستور انفاق، شامل بخش ناچیزی از دارایی های آنان می شود.
احکام 15
انسان
علایق انسان 12; مال دوستی انسان 12
انفاق
محدوده انفاق 16
ایمان
آثار ایمان 1، 3، 5، 7، 8; اهمیت ایمان 11; ایمان و ثروت 13; دعوت به ایمان 11
پاداش
شرایط پاداش 8
پوچگرایی
روش درمان احساس پوچگرایی 7
تقوا
آثار تقوا 1، 3، 5، 7، 8; اهمیت تقوا 11; تقوا و ثروت 13; دعوت به تقوا 11
جهاد
آسیب شناسی جهاد 4; عوامل سستی در جهاد 4
خدا
اهمیت پاداشهای خدا 2; بی نیازی خدا 9; پاداشهای خدا 6، 9; عطایای خدا 9; فضل خدا 10; ویژگی پاداشهای خدا 10
دنیاطلبی
سرزنش دنیاطلبی 2
دین
فلسفه دین 11
زندگی
زمینه هدفداری زندگی 5; عوامل پوچی زندگی 3; ملاک ارزش زندگی دنیوی 1; هدفداری زندگی اخروی 14
سازش
عوامل سازش 4
عقیده
آثار عقیده 8
علایق
علاقه به مال 12
عمل
آثار عمل 8
فرجام
عوامل حسن فرجام 5
کافران
سازش کافران 4
لهو
آثار لهو 4
مالکیت
احکام مالکیت 15; مالکیت خصوصی 15
مؤمنان
پاداش مؤمنان 10; تضمین پاداش مؤمنان 6
متقین
پاداش متقین 10; تضمین پاداش متقین 6
مجاهدان
پاداش مجاهدان 2
تصاویر ضمیمه
