تفسیر آیات قرآن کریم- سوره محمد(ص)- آیه18 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَهَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأْتِیَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاء أَشْرَاطُهَا فَأَنَّی لَهُمْ إِذَا جَاءتْهُمْ ذکْرَاهُمْ

 

پس آیا جز این انتظار می برند که قیامت ناگهان به سراغشان بیاید؟ همانا نشانه های آن پدید آمده است، پس وقتی به سراغشان بیاید متذکّر شدن آنان چه سودی برایشان خواهد داشت؟

 

1- توبیخ کافران از سوی خداوند به خاطر عدم گرایش به ایمان، مگر با فرارسیدن قیامت

 

فهل ینظرون إلاّ الساعة أن تأتیهم

 

2- تنها برپایی ناگهانی قیامت، به هوش آورنده کافران لجوج هواپرست

 

اتّبعوا أهواءهم ... فهل ینظرون إلاّ الساعة أن تأتیهم بغتة

از مضمون آیه شریفه استفاده می شود که خداوند، همه دلایل لازم را به کافران نمایانده و حتی نشانه های قیامت را نیز برای آنان محقق ساخته است. تنها چیزی که باقی مانده برپایی خود قیامت است. اما آنان با مشاهده همه دلایل، ایمان نیاورده و منتظراند تا آخرین مهلت نیز سپری شود.

 

3- هشدار خداوند، به سر رسیدن ناگهانی قیامت و غافلگیر شدن بشر

 

فهل ینظرون إلاّ الساعة أن تأتیهم بغتة

 

4- نشانه های برپایی قیامت، تحقق یافته و قابل رؤیت برای بشر

 

فقد جاء أشراطها

 

5- «الساعة» از نام های قیامت

 

فهل ینظرون إلاّ الساعة

 

6- لحظه برپایی قیامت، لحظه ای بس مهم و متمایز از تمام تاریخ زندگانی بشر در دنیا*

 

فهل ینظرون إلاّالساعة

با این که همه لحظه های عمر بشر و تاریخ، مصداق «ساعة» است; نام نهادن روز قیامت و لحظه برپایی آن به عنوان «الساعة»، می نمایاند که لحظه واقعی، سرنوشت ساز و قابل توجه، لحظه رستاخیز است و دیگر لحظه ها، در حقیقت قابل ذکرنیستند.

 

7- بعثت پیامبر خاتم(ص) و نزول قرآن، از نشانه های تحقق حتمی قیامت *

 

فقد جاء أشراطها

به قرینه آیات پیشین و به میان آمدن نام پیامبر(ص) و استماع کلمات وحی از آن حضرت (من یستمع إلیک...)، احتمال دارد مراد از شرایط قیامت، آمدن پیامبرخاتم(ص) و قرآن باشد.

 

8- برپایی قیامت و نظام کیفر و پاداش منوط به آمدن پیامبر و قوانین روشنگر *

 

فقد جاء أشراطها

اگر این احتمال را بپذیریم که مراد از «أشراط»، بعثت پیامبر(ص) و نزول قرآن است و در صورتی که «أشراط» را شرط بدانیم ـ و نه صرفاً نشانه ـ از آیه شریفه استفاده می شود که آمدن پیامبر و قرآن، شرط کیفر و پاداش است; زیرا تا اتمام حجت نشود، مجازات معنا ندارد.

 

9- وقوع ناگهانی قیامت، مجال هر گونه بازنگری و توبه را برای کافران لجوج از میان می برد.

 

فقد جاء أشراطها فأنّی لهم إذا جاءتهم ذکریـهم

 

10- لزوم متذکر گشتن از نشانه های قیامت، قبل از فرارسیدن آن و پایان یافتن مهلت

 

فهل ینظرون إلاّالساعة ... فقد جاء أشراطها فأنّی لهم إذا جاءتهم ذکریـهم

از این که خداوند، تذکّر را به هنگام برپایی قیامت بی فایده دانسته است، مطلب بالا استفاده می شود.

 

11- وقوع رستاخیز، مایه به خود آمدن کافران; اما بی ثمر به حال آنان

 

فأنّی لهم إذا جاءتهم ذکریـهم

تعبیر «ذکری» می رساند که قیامت، مایه هشدار و بیدار شدن کافران است; اما این بیداری پس از پایان مهلت است و سودی به حال آنان ندارد (فأنّی لهم).

 

12- «عن عبداللّه بن عباس قال حججنا مع رسول اللّه (ص) حجة الوداع ... فقال: ألا أخبرکم بأشراط الساعة ؟ و کان أدنی الناس منه یومئذ سلمان ـ ره ـ فقال بلی یا رسول اللّه! فقال(ص): إنّ من أشراط القیامة إضاعة الصلوات و اتّباع الشهوات و المیل إلی الأهواء و تعظیم أصحاب المال و بیع الدین بالدنیا...;(1)

 

عبداللّه بن عباس می گوید: در آخرین حج رسول خدا(ص) همراه ایشان حج گذاردیم ... آن حضرت فرمود: آیا شما را از نشانه های قیامت آگاه نسازم؟ نزدیک ترین مردم به آن حضرت، در آن روز سلمان(ره) بود، که گفت: آری ای رسول خدا! حضرت فرمود: از نشانه های قیامت بی توجهی به نماز، پیروی از شهوات، توجه به خواسته های نفسانی، ارزش گذاشتن به صاحبان مال، فروختن دین به دنیا و... است».

انذار

انذار از قیامت 3

توبه

فرصت توبه 9

خدا

انذارهای خدا 3; سرزنشهای خدا 1

روایت 12

الساعة 5

قرآن

آثار نزول قرآن 7، 8

قیامت

آثار برپایی قیامت 1، 2، 11; آثار ناگهانی بودن قیامت 9; اهمیت قیامت 6; تحقق نشانه های قیامت 4; شرایط قیامت 8; عبرت از نشانه های قیامت 10; ناگهانی بودن قیامت 3; نامهای قیامت 5; نشانه های قیامت 7، 12

کافران

بی تأثیری تنبه کافران 11; توبه کافران 9; سرزنش کافران 1; عوامل تنبه کافران 2، 11; لجاجت کافران 2; وقت ایمان کافران 1; هواپرستی کافران 2

محمد(ص)

آثار نبوت محمد(ص) 7، 8

پی نوشت ها:

1. تفسیر قمی، ج 2، ص 303; نورالثقلین، ج 5، ص 34.