تفسیر آیات قرآن کریم- سوره محمد(ص)- آیه17 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَالَّذینَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًی وَآتَاهُمْ تَقْواهُمْ

 

و کسانی که هدایت یافته اند [خداوند] هدایتشان را افزون کند و تقوای خاصّشان را به آنان عطا نماید.

 

1- هدایت بیش از پیش و روحیه تقوا، موهبت الهی به مؤمنان هدایت پذیر

 

و الذین اهتدوا زادهم هدًی و ءاتیـهم تقویـهم

 

2- دلدادگان به وحی و سخنان رسول(ص)، برخوردار از عنایت ویژه خداوند در ره یابی به حق

 

و منهم من یستمع إلیک ... و الذین اهتدوا زادهم هدًی

«والذین اهتدوا» معرف چهره هایی است که برخلاف هواپرستان و قلب های مهر شده، با استماع سخنان پیامبر(ص) و پیام قرآن، بر هدایتشان افزوده می شود.

 

3- قرآن، کتاب هدایت و مایه تقوا برای حق پذیران*

 

و الذین اهتدوا زادهم هدًی و ءاتیـهم تقویـهم

ممکن است گفته شود: فاعل «زاد» قرآن است که به قرینه «یستمع إلیک» از آیه قبل استفاده می شود; زیرا عمده و اساس سخنان پیامبر(ص) قرائت آیات وحی است.

 

4- تأثیر دوگانه قرآن و سخنان پیامبر(ص)، بر هدایت پذیران و هواپرستان

 

یستمع إلیک ... طبع اللّه علی قلوبهم واتّبعوا أهواءهم . و الذین اهتدوا زادهم هدًی

با توجه به پیوستگی این آیه با آیه قبل چنین استفاده می شود که سخنان پیامبر(ص) و پیام وحی در درون هواپرستان مرده دل جای نمی گیرد و می گویند: «ماذا قال...» ولی در دل حق پذیران تأثیر کرده و بر هدایت و تقوای آنان می افزاید.

 

5- برداشتن نخستین گام های هدایت بهوسیله خود انسان، زمینه ساز بهره مندی او از هدایت افزون الهی

 

و الذین اهتدوا زادهم هدًی

تقدم «اهتدوا» بر «زادهم هدیً» می رساند که انسان باید خود نخستین گام را در طریق هدایت پذیری بردارد تا از هدایت الهی و هدایت قرآن بهره مند شود.

 

6- هدایت، دارای درجات و مراتب

 

زادهم هدًی

 

7- تقوای عملی، زاییده هدایت و ره یابی اندیشه به حق

 

زادهم هدًی و ءاتیـهم تقویـهم

از ارتباط «آتاهم تقواهم» با «زادهم هدیً» و عطف آن دو ـ که مستلزم تغایر و دوگانگی است ـ می توان استفاده کرد که: اولاً هدایت امری روحی و فکری و تقوا مقوله ای عملی است و ثانیاً تقوا مترتب بر ازدیاد هدایت است.

 

8- تقوا، بازداشتن نفس از پیروی هواها و هوس ها است.

 

واتّبعوا أهواءهم و الذین اهتدوا ... و ءاتیـهم تقویـهم

از این آیه و آیه قبل، نوعی تقابل میان «طبع قلب» با «زادهم هدیً» و میان «اتّبعوا أهوائهم» با «آتاهم تقواهم» استفاده می شود; بدان گونه که هر یک ضد دیگری به شمار می آید.

 

9- ازدیاد تقوای مؤمن، همپایه ازدیاد هدایت و ایمان او است.*

 

زادهم هدًی و ءاتیـهم تقویـهم

بدان احتمال که تکرار ضمیر «هم» در آیه شریفه، اشاره به این داشته باشد که مؤمن همراه با افزایش هدایت، از تقوایی مناسب با آن مقام برخوردار می شود. و چه بسا اضافه «تقوا» به «هم» اشاره بدین نکته داشته باشد.

انسان

نقش انسان 5

ایمان

مراتب ایمان 9

تقوا

ازدیاد تقوا 9; حقیقت تقوا 8; زمینه تقوا 3; مراتب تقوا 9; منشأ تقوا 1، 7

حق

آثار حق پذیری 7

خدا

زمینه هدایتهای خدا 5; عطایای خدا به مؤمنان 1

قرآن

آثار قرآن 4; نقش قرآن 3; هدایتگری قرآن 3

لطف خدا

مشمولان لطف خدا 2

مؤمنان

تقوای مؤمنان 1، 9; فضایل مؤمنان 1; هدایت پذیری مؤمنان 1

محمد(ص)

آثار استماع سخنان محمد(ص) 2; آثار سخنان محمد(ص) 4

وحی

آثار استماع وحی 2

هدایت

آثار هدایت 7; مراتب هدایت 1، 6; منشأ هدایت 1، 2

هواپرستی

اجتناب از هواپرستی 8