تفسیر آیات قرآن کریم- سوره محمد(ص)- آیه21 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

طَاعَةٌ وَقَوْلٌ مَّعْرُوفٌ فَإِذَا عَزَمَ الْأَمْرُ فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ لَکَانَ خَیْرًا لَّهُمْ

 

اطاعت [رسول] و گفتار پسندیده [برای آنان شایسته تر است] پس وقتی که امر [پیکار] جدّی شد، اگر به خدا راست بگویند [و صادقانه جهاد کنند ]برایشان بهتر خواهد بود.

 

1- شأن مؤمنان به دور از ضعف و سستی در جهاد و سزاوار پذیرش فرمان جهاد و استقبال از آن

 

طاعة و قول معروف

«طاعة و قول معروف» می تواند مبتدا برای خبر محذوف باشد; یعنی، «طاعة و... خیر لهم». از ارتباط این آیه با آیه قبل، استفاده می شود که ترس و گریز از جهاد، شایسته مقام بندگان مطیع خداوند نیست.

 

2- منفی بافی و یأس آفرینی در زمینه جهاد، دور از ساحت مؤمنان واقعی

 

طاعة و قول معروف

بنابر این که «قول معروف» مبتدا برای خبر مقدّر باشد; از ارتباط این آیه با آیه قبل استفاده می شود که سست ایمان ها در پی هراس از شرکت در جهاد، به منفی بافی و ایجاد یأس در دیگران می پرداختند. خداوند در این آیه فرموده است: اولاً اهل اطاعت باشید و ثانیاً درباره جنگ و جهاد به نیکی سخن گویید. و یأس نیافرینید.

 

3- لزوم هماهنگی گفتار و کردارِ مؤمنان، در راستای طاعت خداوند *

 

طاعة و قول معروف

در صورتی که «طاعة و قول معروف» مبتدا برای خبر محذوف باشد; از مجزا آمدن «طاعة» و «قول معروف» استفاده می شود که آنچه خداوند از انسان می خواهد، صرف طاعت عملی نیست; بلکه باید سخن انسان همراه با عمل وی، نیک و پسندیده باشد و در ضمنِ طاعت، اظهار ناراحتی نکند.

 

4- جهاد در راه خدا، طاعتی است بزرگ.

 

طاعة

برداشت بالا بنابر این نکته است که «طاعة» خبر مبتدای محذوف باشد; یعنی، «هو طاعة» و ضمیر «هو» به «القتال» ـ که در آیه قبل یاد شده ـ باز گردد.

 

5- دفاع از ارزش ها و جهاد در راه خداوند، مورد تأیید عقل و فطرت سلیم

 

طاعة و قول معروف

برداشت یاد شده بنابر این نکته است که «قول معروف» خبر برای مبتدای محذوف باشد; یعنی، دستور قتال که در آیات پیشین بیان شده، دستوری شناخته شده از نظر عقل و فطرت است که بشر را به دفاع از ارزش ها و طرد دشمنان مهاجم فرامی خواند.

 

6- لزوم صداقت داشتن در مسیر دین و پذیرفتن فرمان جهاد، پس از صدور آن

 

فإذا عزم الأمر فلو صدقوا اللّه لکان خیرًا لهم

 

7- بر زبان راندن شعار طاعت و سخنان زیبا و تن ندادن به جهاد، بی صداقتی با خداوند است.

 

طاعة و قول معروف ... فلو صدقوا اللّه لکان خیرًا لهم

از تعبیر «فلو صدقوا اللّه» استفاده می شود که لازمه صداقت با خداوند، آن است که انسان در همه زمینه ها، حتی تکلیف دشوار جهاد، تابع خداوند باشد.

 

8- لازمه صداقت داشتن با خداوند، تسلیم بودن در برابر تمامی دستورات دین و عمل به آن است.

 

فلو صدقوا اللّه لکان خیرًا لهم

تعبیر «فلو صدقوا اللّه» ـ در پی «فإذا عزم الأمر» ـ می رساند که لازمه صداقت در برابر خداوند این است که هر گاه فرمانی از جانب شارع به گونه قطعی صادر شد، بی تأمل و بدون استثنا، پذیرفته شده و مورد عمل قرار گیرد.

 

9- لحظه عمل به تکالیف دشوار دین، لحظه جدا شدن صف صادقان از مدعیان صداقت

 

فإذا عزم الأمر فلو صدقوا اللّه لکان خیرًا لهم

از آیه شریفه استفاده می شود که پس از قطعیت یافتن فرمان های الهی به تکالیف دشواری چون جهاد، صادقان راستین از مدعیان دروغین صداقت متمایز می شوند و بدین جهت خداوند فرموده است: «فلو صدقوا اللّه لکان خیراً لهم».

 

10- فرمان های خدا و دستور او به جهاد، در جهت منافع خود انسان ها است.

 

فإذا عزم الأمر فلو صدقوا اللّه لکان خیرًا لهم

 

11- بی نیازی خداوند از طاعت و جهاد بندگان، و بهره مندی خود انسان ها از نتایج آن *

 

فإذا عزم الأمر فلو صدقوا اللّه لکان خیرًا لهم

تأکید بر «لکان خیراً لهم»، می تواند دربردارنده معنای بالا باشد.

احکام

فلسفه احکام 10

ارزشها

عقلانیت دفاع از ارزشها 5; فطریت دفاع از ارزشها 5

اطاعت

آثار اطاعت از خدا 11; اطاعت از خدا 3، 4

انسان

تأمین منافع انسان 10; فطریات انسان 10

انقیاد

زمینه انقیاد 8

تکلیف

آثار سختی تکلیف 9; زمینه عمل به تکلیف 8

جهاد

آثار ترک جهاد 7; آثار جهاد 11; اهمیت جهاد 4; اهمیت قبول جهاد 6; عقلانیت جهاد 5; فطریت جهاد 5; فلسفه جهاد 10

خدا

آثار صداقت با خدا 8; اوامر خدا 10; بی نیازی خدا 11; دروغگویی با خدا 7

دین

اهمیت صداقت در دین 6

سخن

هماهنگی سخن با عمل 3

صادقان

زمینه تشخیص صادقان 9

عصیان

آثار عصیان از خدا 7

مؤمنان

آمادگی نظامی مؤمنان 1; امیدواری مؤمنان 2; تنزیه مؤمنان 2; دشمن ستیزی مؤمنان 1; سخن مؤمنان 3; صداقت مؤمنان 3; عمل مؤمنان 3; فضایل مؤمنان 3; مؤمنان و جهاد 1، 2

نفاق

نشانه های نفاق 7