تفسیر آیات قرآن کریم- سوره محمد(ص)- آیه14 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَفَمَن کَانَ عَلَی بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ کَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءهُمْ

 

پس آیا کسانی که بر دلیل روشنی از پروردگار خود قرار دارند، مانند کسانی اند که اعمال بدشان برایشان زینت داده شده است و از هواهای خود پیروی کرده اند؟

 

1- مؤمنان، متکی به برهان و عقل و کافران، دلخوش به پندار و هوای نفس

 

أفمن کان علی بیّنة من ربّه ... و اتّبعوا أهواءهم

در واژه «بیّنة» شناخت عقلی نهفته است. از مقابله آن با «أهواء»، مطلب بالا استفاده می شود.

 

2- راه ایمان، متکی به دلیل و منطق روشن

 

أفمن کان علی بیّنة من ربّه

 

3- خداوند، خواهان پیروی انسان از دلیل روشن و منطقی

 

أفمن کان علی بیّنة من ربّه کمن زیّن

تمجید خداوند از متکی بودن اندیشه و ایمان بر دلیل و برهان، می نمایاند که این امر از نظر خداوند ارزش است و با این تمجید، مؤمنان را به سوی این ارزش رهنمون ساخته است.

 

4- راه کفر، دارای ریشه در هوس ها و فاقد منطق روشن

 

کمن زیّن له ... و اتّبعوا أهواءهم

 

5- قرآن، دلیل روشن از جانب خدا، در جهت رشد و کمال آدمیان *

 

أفمن کان علی بیّنة من ربّه

برداشت بالا بدان احتمال است که مراد از «بیّنة»، قرآن باشد. در این صورت تعبیر «من ربّه» می نمایاند که قرآن، از جایگاه ربوبیت و به هدف رشد و تربیت خلق نازل شده است.

 

6- ربوبیت الهی، مقتضی تکامل بخشیدن به انسان ها، با ارائه دلایل روشن به ایشان

 

کان علی بیّنة من ربّه

وصف «ربّه» مشعر به علیت است; یعنی، خداوند از آن جهت که «ربّ» و پرورش دهنده است، دلایل روشنی در اختیار خلق قرار داده است.

 

7- انسان کافر، گرفتار انحراف در ارزش گذاری اعمال

 

کمن زیّن له سوء عمله

 

8- بعضی از افعال، دارای حسن و قبح ذاتی و کافران گرفتار انحراف در تشخیص آن *

 

زیّن له سوء عمله

در آیه شریفه میان بینش فرد کافر و ارزش واقعی اعمال، تفکیک شده است; یعنی، در متن واقع عمل او حقیقتاً بد است; ولی کافر آن را زیبا می بیند و این می نمایاند که واقعیت هر عمل، بدون داوری انسان ها، دارای ارزشی مستقل و اصیل است.

 

9- با داشتن دلایل روشن، مجالی برای نگرانی در مسیر حق نیست; هر چند دشواری ها و موانع آن فراوان باشد.

 

أفمن کان علی بیّنة

آیه قبل، در مقام دلجویی از پیامبر(ص) در قبال ستم مشرکان بود. این آیه نیز در ادامه آن دلجویی می تواند بیانگر این پیام باشدکه: ای پیامبر! چون دلیل روشن حق به همراه داری، از کردار زشت و ناروای کفر پیشگان نگران مباش; زیرا حق و پیروزی و منطق با تو است.

 

10- مشرکان مکه، سرخوش از بیرون راندن پیامبر(ص) از سرزمین خویش

 

قریتک الّتی أخرجتک ... زیّن له سوء عمله

مورد «سوء عمله» در آیه شریفه، همان اخراج پیامبر(ص) از سرزمین مکه است.

 

11- مبارزه مشرکان مکه با پیامبر(ص)، ناشی از هواپرستی آنان و نه دلایل منطقی

 

قریتک الّتی أخرجتک ... و اتّبعوا أهواءهم

 

12- انسان، بدون برخورداری از هدایت پروردگار، گرفتار انحراف در بینش و گرایش خویش

 

أفمن کان علی بیّنة من ربّه کمن زیّن له سوء عمله

از مقابله «من کان ...» با «من زیّن...»، استفاده می شود که انسان ها به دو گروه عمده تقسیم می شوند: 1ـ کسانی که برخوردار از دلایل الهی و هدایت وحی اند; 2ـ گروهی که در قبال دسته اول قرار دارند و در نهایت به انحراف در بینش (زیّن له سوء عمله) و انحراف در گرایش (و اتّبعوا أهوائهم) کشیده شده اند.

 

13- انحراف در بینش، عامل هواپرستی و انحراف در گرایش *

 

زیّن له سوء عمله و اتّبعوا أهواءهم

از تقدیم «زیّن له سوء عمله» ـ که دلالت بر انحراف در بینش دارد ـ بر «اتّبعوا أهوائهم» ـ که بیانگر انحراف درگرایش است ـ مطلب بالا قابل برداشت است.

اسلام

تاریخ صدر اسلام 10

ایمان

برهان در ایمان 2; عقلانیت ایمان 2

برهان

اهمیت برهان 3; نقش برهان 9

تکامل

عوامل تکامل 5، 6

خدا

آثار ربوبیت خدا 6; آثار هدایتهای خدا 12; توصیه های خدا 3

عقیده

آثار انحراف عقیدتی 13; عوامل انحراف عقیدتی 12

عمل

تشخیص حسن عمل 8; تشخیص قبح عمل 8

قرآن

نقش قرآن 5; وحیانیت قرآن 5; وضوح قرآن 5; هدایتگری قرآن 5

کافران

ارزشگذاری غلط کافران 7; بی منطقی کافران 1; گمراهی کافران 7، 8; هواپرستی کافران 1

کفر

بی منطقی کفر 4; منشأ کفر 4

گرایشها

عوامل انحراف در گرایشها 12، 13

گمراهی

عوامل گمراهی 12

مؤمنان

بینش مؤمنان 1; فضایل مؤمنان 1

محمد(ص)

آثار تبعید محمد(ص) 10; عوامل مبارزه با محمد(ص) 11

مشرکان مکه

آثار هواپرستی مشرکان مکه 11; عوامل سرور مشرکان مکه 10

نگرانی

موانع نگرانی 9

هواپرستی

آثار هواپرستی 4; عوامل هواپرستی 13