تفسیر آیات قرآن کریم- سوره محمد(ص)- آیه28 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

ذَلِکَ بأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَکَرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ

 

این از آن جهت است که آنان از آنچه خدا را به خشم آورد پیروی کردند و آنچه را که مرضیّ او بود مکروه داشتند، از این رو اعمالشان را تباه کرد.

 

1- عذاب منافقان به هنگام مرگ، معلول پیرویِ آنان از آنچه مورد خشم الهی است.

 

یضربون وجوههم و أدبـرهم . ذلک بأنّهم اتّبعوا ما أسخط اللّه

 

2- عذاب گنه کاران به هنگام مرگ، نمود خشم الهی بر آنان

 

یضربون وجوههم و أدبـرهم . ذلک بأنّهم اتّبعوا ما أسخط اللّه

«ذالک» اشاره به «یضربون...» است; یعنی، عذاب هنگام مرگ، نتیجه و نمود سخط و خشم خداوند است.

 

3- پیروی از فریب ها و زیبانمایی های شیطان و اطاعت از کافران، مایه خشم الهی و عذاب

 

الشیطـن سوّل لهم ... سنطیعکم فی بعض الأمر ... ذلک بأنّهم اتّبعواما أسخط اللّه

برداشت بالا بنابراین نکته است که «اتّبعوا ما أسخط اللّه» به آنچه در آیات پیشین تحت عنوان «الشیطان سوّل لهم» و «قالوا ... سنطیعکم فی بعض الأمر» آمده است، نظر داشته باشد.

 

4- بیزاری از رضا و خشنودی خداوند، موجب عذاب به هنگام مرگ

 

ذلک بأنّهم ... کرهوا رضونه

 

5- حرکت در مسیر خشم الهی و بیزاری از رضای او، مایه حبط اعمال

 

اتّبعوا ما أسخط اللّه و کرهوا رضونه فأحبط أعمـلهم

 

6- عمل به انگیزه ای جز جلب رضای الهی، فاقد ارزش و اعتبار

 

و کرهوا رضونه فأحبط أعمـلهم

«فاء» برای تفریع و نتیجه است. از تفریع «أحبط أعمالهم» بر «کرهوا رضوانه» مطلب بالا استفاده می شود.

 

7- ارزش و ثمربخشی اعمال نیک، در پرتو انگیزه صحیح و جلب رضای الهی

 

اتّبعوا ما أسخط اللّه و کرهوا رضونه فأحبط أعمـلهم

از مفهوم آیه شریفه، استفاده می شود که اعمال نیک در صورتی حبط نخواهد شد که در جهت جلب رضایت خداوند باشد.

 

8- عذاب به هنگام مرگ و حبط اعمال، نتیجه عملکرد خود انسان است.

 

یضربون وجوههم و أدبـرهم . ذلک بأنّهم اتّبعوا... و کرهوا ... فأحبط أعمـلهم

از تعلیل موجود در آیه شریفه، استفاده می شود که منافق، خود با عملکرد خویش زمینه عذاب و حبط اعمالش را فراهم می آورد.

 

9- ثمربخشی اعمال نیک، منوط به حفظ آن تا پایان عمر و نابود نکردن آن باگناه و نفاق

 

ذلک بأنّهم اتّبعوا ما أسخط اللّه و کرهوا رضونه فأحبط أعمـلهم

«فأحبط أعمالهم»، در حقیقت پاسخ به این سؤال مقدر است که: مرتدان و اهل نفاق، گرچه سرانجام به انحراف گراییدند; اما در آغاز، اعمال نیک نیز داشته اند و با وجود آن اعمال، چرا عذاب شوند؟ آیه شریفه پاسخ می دهد که نفس انجام نیکی ها، کافی نیست; بلکه باید آن را از حبط و سقوط مصون داشت.

 

10- رضا و رحمت حق، اصلی ازلی و جاری در نظام آفرینش، و خشم الهی زاییده اعمال آدمیان *

 

اتّبعوا ما أسخط اللّه و کرهوا رضونه

«أسخط» (از باب افعال) بیانگر ایجاد است; ولی «رضوان» (به صورت اسم) می نمایاند که رضا و رحمت حق، همواره گسترده بوده و خواهد بود و تنها کافی است که انسان بدان تمایل داشته و از آن بهره گیرد، برخلاف خشم و کیفر الهی که با نفس عمل انسان، پدید آمده و ایجاد می شود.

اطاعت

آثار اطاعت از کافران 3

تبری

آثار تبری از رضایت خدا 4، 5

خدا

اهمیت رضایت خدا 6، 7; جاودانگی رحمت خدا 10; جاودانگی رضایت خدا 10; زمینه غضب خدا 3، 5، 10; عوامل غضب خدا 1; نشانه های غضب خدا 2

شیطان

آثار پیروی از شیطان 3

عذاب

عذاب هنگام مرگ 1، 4، 8; موجبات عذاب 1، 3، 4، 8

عمل

آثار عمل 8; عوامل حبط عمل 5، 8; ملاک ارزش عمل 6

عمل صالح

پاداش عمل صالح 9; ملاک ارزش عمل صالح 7

گناه

آثار گناه 9

گناهکاران

عذاب گناهکاران 2; مرگ گناهکاران 2

منافقان

عذاب منافقان 1

نفاق

آثار نفاق 9

نیت

آثار نیت 7