تفسیر آیات قرآن کریم- سوره محمد(ص)- آیه22 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِن تَوَلَّیْتُمْ أَن تُفْسدُوا فِی الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکُمْ

 

پس اگر پشت کنید آیا از شما جز این انتظار می رود که در زمین دست به فساد بزنید و رشته های خویشاوندی خود را قطع کنید؟

 

1- ترک جهاد، زمینه محو ارزش ها و به فساد کشیده شدن جامعه

 

فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض

برداشت یاد شده با توجه به دو نکته به دست می آید: 1ـ «تولّیتم» به معنای روی گرداندن از جهاد باشد که در آیه قبل مطرح شده است. 2ـ تعبیر «عسیتم ...أن تفسدوا فی الأرض» در معنا، جواب «إن تولّیتم» به شمار آید.

 

2- جهاد در راه خداوند، تضمین کننده صلاح جامعه و حافظ روابط عاطفی ـ اجتماعی

 

فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم

«تولّیتم» به معنای روی گرداندن از جهاد است و مفهوم آیه بر مطلب بالا دلالت دارد.

 

3- هشدار خداوند به مؤمنان روی گردان از جهاد، نسبت به سقوط در دام فساد و بریدن از خویشاوندان

 

فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم

برداشت بالا بنابر این نکته است که مخاطب «إن تولّیتم»، بیماردلانی باشند که در برابر فرمان جهاد سستی کرده و خداوند با تذکر و هشدار، آنان را به تسلیم در برابر فرمان های خویش دعوت کرده است.

 

4- ترک رهنمودها و قوانین الهی، زمینه تبدیل شدن انسان به عنصری فسادگر و بی عاطفه و نه صرفاً بی ایمان

 

فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم

با توجه به متعدی آمدن واژه «تفسدوا»، استفاده می شود که روی گردانی از جهاد و سایر تکالیف دینی، صرفاً موجب فاسد شدن خود فرد نمی شود; بلکه او در نتیجه فساد شخصی، ناگزیر فسادگر نیز می گردد. جمله «تقطّعوا أرحامکم» بر بی عاطفه شدن متخلفان جهاد دلالت دارد.

 

5- گناه ترک واجبات از سوی فرد، دارای پیامدهای ناگوار اجتماعی

 

فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض

واژه «فی الأرض»، می رساند که فساد روی گردانان از دین و تکالیف الهی، محدود و منحصر در قلمرو وجود خودشان نیست; بلکه همچون بیماری مسری در بستر جامعه شیوع می یابد.

 

6- جهاد، در نگاه بیماردلانِ سست ایمان، عامل فساد، فتنه و برادرکشی *

 

الذین فی قلوبهم مرض ... إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض

برداشت بالا بدان اختمال است که مجموع آیه، پاسخی به بهانه جویی ها و دستاویزهای منافقان و عناصر سست ایمان باشد; زیرا از این پاسخ، استفاده می شود که بیماردلان برای توجیه فرار خویش از جهاد، آن را مایه فساد و برادرکشی می شمردند; ولی خداوند به ایشان یادآور شده که مفسد و برادرکش واقعی شمایید که به دنیا چسبیده و برای حفظ دنیایتان هر کاری خواهید کرد.

 

7- اخبار خداوند از فسادگری و خویشاوندکشیِ عناصر سست ایمان منافق، درصورت رسیدن به حکومت

 

فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم

برداشت بالا بنابر این نکته است که «تولّیتم» از ماده «ولایت» و به معنای بر عهده گرفتن حاکمیت باشد و مخاطب آن بیماردلانی باشند که به دلیل سست ایمانی به هنگام فرمان جهاد، به وحشت افتاده و از آن طفره می روند.

 

8- لزوم برخورداری حاکمان و متولیان جامعه، از ایمان راسخ و شجاعت و ایثار

 

فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم

بنابر این که «تولّیتم» به معنای عهده داری امور و مخاطب آن بیماردلان ترسو و سست ایمان باشد، از مفهوم آیه به مطلب بالا می توان ره برد.

 

9- قدرت و امکانات در دست انسان های ناصالح، ابزار فسادانگیزی و گسستن عواطف انسانی

 

فهل عسیتم إن تولّیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم

بنابراین که «تولّیتم» به معنای عهده داری امور باشد; در حقیقت آیه شریفه هشداری به بیماردلان سست ایمان است که اگر روزی، قدرت و حکومت در دستشان قرار گیرد، فسادگری آنان گسترش یافته و پهنه زمین را آلوده می سازند.

 

10ـ «قطع رحم»، گناهی بزرگ و در ردیف فسادانگیزی در زمین

 

تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم

از این که «تقطّعوا أرحامکم» در کنار «تفسدوا فی الأرض» قرار گرفته و از میان همه گناهان اختصاص به ذکر یافته است; بزرگی گناه آن استفاده می شود.

 

11- گسترش فساد در جامعه، زمینه گسستن عواطف خویشاوندی *

 

تفسدوا فی الأرض و تقطّعوا أرحامکم

برداشت بالا بدان احتمال است که تقدم «تفسدوا فی الأرض» بر «تقطّعوا أرحامکم»، اشاره به تقدم معنوی و تأثیر فساد در قطع رحم، داشته باشد.

ارزشها

زمینه محو ارزشها 1

افساد

ابزار افساد 9

افسادفی الأرض

موارد افسادفی الأرض 10

امکانات مادی

آثار امکانات مادی 9

برادرکشی

عوامل برادرکشی 6

بیماردلان

بینش بیماردلان 6

جامعه

آسیب شناسی اجتماعی 1، 5; زمینه حفظ مصالح جامعه 2

جهاد

آثار ترک جهاد 1; آثار جهاد 2; حقیقت جهاد 6; هشدار به تارکان جهاد 3

حاکمان

اهمیت ایثار حاکمان 8; اهمیت ایمان حاکمان 8; اهمیت شجاعت حاکمان 8

خدا

هشدارهای خدا 3

خویشاوندان

زمینه قتل خویشاوندان 7

روابط

زمینه حفظ روابط اجتماعی 2; زمینه حفظ روابط عاطفی 2

رهبری

اهمیت ایثار رهبری 8; اهمیت ایمان رهبری 8; اهمیت شجاعت رهبری 8

سست ایمانان

بینش سست ایمانان 6

عصیان

آثار عصیان 4; عصیان از خدا 4

عواطف

زمینه تضعیف عواطف 9، 11

فساد

آثار گسترش فساد 11; زمینه فساد 1، 3، 4; عوامل فساد 6

قدرت

آثار قدرت 9

قرآن

پیشگوییهای قرآن 7

قطع رحم

زمینه قطع رحم 3; گناه قطع رحم 10

قلب

زمینه قساوت قلب 4

گناه

آثار اجتماعی گناه 5; گناهان کبیره 10

منافقان

افساد منافقان 7; خویشاوندان منافقان 7; ویژگیهای حکومت منافقان 7

واجبات

آثار اجتماعی ترک واجبات 5