تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مؤمنون – آیه 72 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجًا فَخَرَاجُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازقِینَ

یا مگر اجرت و هزینه ای از آنان می خواهی [که گریزانند]؟ پس اجرت و هزینه پروردگارت بهتر است و او بهترین عطا کنندگان است.

 

1 - پیامبر(ص) در برابر ادای رسالت خود، کمترین مزدی از مردم درخواست نمی کرد.

 

أم تسئلهم خرجًا

کسی که ادعای پیامبری دارد، لازم است چند شرط را دارا باشد. در صورت فقدان هر یک از این شرایط، نبوت وی زیر سؤال خواهد رفت: الف) پیام های او، سراسر حق و مبرا از هر گونه باطل باشد. ب) پیشنیه وی (شخصیت ارزشی و اخلاقی اش)، برای مردمی که به سوی آنها مبعوث گشته، آشنا و شناخته شده باشد. ج) شخصیتی فرزانه (دارای کمال عقل و درایت) باشد. د) در کمال استغنا باشد (کمترین مزدی از مردم نخواهد). آیات پیشین در بیان وجود سه شرط اول در پیامبراکرم(ص) و این آیه، مربوط به شرط چهارم است.

 

2 - روی گردانی کافران و مرفهان از پیامبر(ص)، علی رغم عدم درخواست کمترین مزد از ایشان

 

أم تسئلهم خرجًا

ضمیر «هم» به کافران و رفاه پیشگان ـ که در آیات پیش از آنان یاد شده است ـ باز می گردد. گفتنی است که استفهام در جمله فوق، استفهام انکاری است; یعنی، «ما تسئلهم خرجاً». بنابراین «خرجاً» نکره در سیاق نفی و مفید عموم است. در نتیجه معنا چنین می شود: تو با این که از آنان کمترین مزدی درخواست نمی کنی، از تو روی برمی گردانند.

 

3 - سرزنش کافران از سوی خداوند، به خاطر انکار پیامبر(ص) بدون هیچ عذر قابل قبولی

 

أفلم یدّبّروا القول ... أم تسئلهم خرجًا

 

4 - استغنا از مردم، شرط لازم نبوت و درخواست کمترین مزد از آنان، نشانه عدم صداقت مدعی پیامبری است.

 

أم تسئلهم خرجًا

 

5 - اجرت خواهی و مزد طلبی در راه تبلیغ دین و هدایت مردم، دارای تأثیر منفی بوده و بهانه دادن به دست بهانه جویان است.

 

أم تسئلهم خرجًا

 

6 - استغنا از مردم، در برابر تبلیغ دین و هدایت آنان، سیره ای پیامبرگونه است.

 

أم تسئلهم خرجًا

 

7 - خداوند، ضامن پاداش تلاشگران در راه دین و هدایت مردم

 

فخراج ربّک خیر

 

8 - خدا، عهده دار پاداش پیامبر(ص) در برابر ادای رسالت

 

فخراج ربّک خیر

 

9 - پاداش خدا، بهترین و ارزشمندترین پاداش ها برای مبلغان الهی

 

فخراج ربّک خیر

 

10 - ربوبیت الهی، مقتضی پاداش به مبلغان دینی

 

فخراج ربّک خیر

 

11 - خدا، بهترین روزی دهندگان است.

 

و هو خیر الرزقین

اسماوصفات

خیرالرازقین 11

انبیا

بی نیازی انبیا 4; سیره انبیا 6; نشانه های صداقت انبیا 4

بهانه جویی

زمینه بهانه جویی 5

پاداش

پاداش ارزشمند 9

تبلیغ

آسیب شناسی تبلیغ 5; تبلیغ مجانی 1; درخواست مزد تبلیغ 5

خدا

آثار ربوبیت خدا 10; پاداشهای خدا 7، 8، 9; رازقیت خدا 11; سرزنشهای خدا 3

دین

تبلیغ دین 6

کافران

استقامت دربرابر کافران 2; سرزنش کافران 3

مبلغان

منشأ پاداش مبلغان 7، 9، 10

محمد(ص)

سرزنش مکذبان محمد(ص) 3; مزد رسالت محمد(ص) 1; معرضان از محمد(ص) 2; منشأ پاداش محمد(ص) 8

مردم

بی نیازی از مردم 6

مرفهان

اعراض مرفهان کافر 2

نبوت

شرایط نبوت 4