تفسیر آیات قرآن کریم- سوره ق – آیه 39 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَاصْبرْ عَلَی مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحْ بحَمْد رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْس وَقَبْلَ الْغُرُوب

پس بر آنچه [به ناروا] می گویند صبر کن و پیش از طلوع خورشید و پیش از غروب همراه با ستایش پروردگارت، او را [از هر نقصی] تنزیه کن.

 

1 - دعوت پیامبر(ص) از سوی خداوند، به صبر در برابر گفتار ناروای کافران

 

فاصبر علی ما یقولون

 

2 - توجّه به قاهر بودن خدا، مقتضی اطمینان به غلبه حق و پایداری در برابر هجوم کافران علیه دین

 

فاصبر علی ما یقولون

«فاء» در «فاصبر» لزوم صبر را متفرع بر مطالب آیات پیشین کرده است. در آن آیات، از قدرت الهی بر نابودی کافران و نیز اعاده آنان در قیامت برای حساب رسی، سخن به میان آمده است.

 

3 - گفتار ناروای کافران علیه دین، مایه رنج و اذیت پیامبر(ص)

 

فاصبر علی ما یقولون

 

4 - مقام تبلیغ دین و رهبری امت، نیازمند صبر و شکیبایی

 

فاصبر علی ما یقولون

 

5 - پیامبر(ص)، مأمور تسبیح و ستایش پروردگار، قبل از طلوع خورشید و قبل از غروب آن

 

و سبـّح بحمد ربـّک قبل طلوع الشمس و قبل الغروب

 

6 - تسبیح و ستایش (عبادت) پروردگار، زمینه استواری روح و دستیابی به صبر در برابر ناگواری ها*

 

فاصبر علی ما یقولون و سبـّح بحمد ربـّک

از ارتباط «سبّح بحمد ربّک» با «فاصبر...»، می توان تأثیر عبادت در تکامل روح و استواری اراده را نتیجه گرفت.

 

7 - پروردگاری خداوند، مقتضی گرایش انسان ها، به تنزیه و ستایش او

 

و سبـّح بحمد ربـّک

از ارتباط میان «و سبّح...» با وصف «ربّ»، مطلب بالا استفاده می شود.

 

8 - کمال عبادت، تحقق پذیر در پرتو تنزیه حق از هر کاستی و ستایش او به جهت صفات کمال*

 

و سبـّح بحمد ربـّک

در صورتی که باء در «بحمد» برای مصاحبت باشد، استفاده می شود که کمال عبادت، متوقف بر دو پایه است: تنزیه حق از کاستی ها و ستایش او بر صفات وجودی و کمالی.

 

9 - قبل از طلوع و غروب خورشید، لحظه هایی مناسب برای یاد خدا*

 

و سبـّح بحمد ربـّک قبل طلوع الشمس و قبل الغروب

 

10 - «عن النبی(ص) فی قوله «و سبـّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس و قبل الغروب» قال: قبل طلوع الشمس صلاة الصبح، و قبل الغروب صلاة العصر;(1)

 

از رسول خدا(ص) درباره سخن خداوند «و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس...» روایت شده است که فرمود: [مراد از تسبیح] قبل از طلوع خورشید «نماز صبح» و [مراد از تسبیح] قبل از غروب «نماز عصر» است».

 

11 - «روی عن أبی عبداللّه(ع) انّه سئل عن قوله «و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس و قبل الغروب» فقال تقول حین تصبح و حین تمسی عشرات مرّات «لا إلـه إلاّ اللّه وحده لا شریک له و له الملک و له الحمد یحیی و یمیت و هو علی کلّ شیء قدیر;(2)

 

از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند «و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس و قبل الغروب» سؤال شد، امام فرمود: «در وقت صبح و شام ده ها مرتبه می گویی «لا إلـه إلاّ اللّه وحده لا شریک له و له الملک و له الحمد یحیی و یمیت و هو علی کلّ شیء قدیر»...».

ایمان

ایمان به پیروزی حق 2

تسبیح

آثار تسبیح 8; آثار تسبیح خدا 6; تسبیح خدا 11; تسبیح خدا قبل از صبح 5; تسبیح خدا قبل از مغرب 5; زمینه تسبیح خدا 7; وقت تسبیح خدا 5، 10

حمد

آثار حمد خدا 6، 8; زمینه حمد خدا 7

خدا

آثار الوهیت خدا 7; توصیه های خدا 1

دین

صبر در تبلیغ دین 4

ذکر

آثار ذکر قاهریت خدا 2; آداب ذکر خدا 9; تهلیل 11; ذکر خدا در صبح 9; ذکر خدا در مغرب 9; وقت ذکر خدا 9

روایت 10، 11

رهبری

صبر در رهبری 4

صبر

اهمیت صبر 4; توصیه به صبر 1; زمینه صبر 6

عبادت

آثار عبادت خدا 6; عوامل تکامل عبادت 8

کافران

آثار سخنان باطل کافران 3; صبر بر سخنان کافران 1; مبارزه با کافران 2

مبارزه

صبر در مبارزه 2

محمد(ص)

تکلیف محمد(ص) 5; توصیه به محمد(ص) 1; صبر محمد(ص) 1; عوامل اذیت محمد(ص) 3; عوامل رنج محمد(ص) 3

نماز

نماز صبح 10; نماز عصر 10

پی نوشت ها :

1. الدرّالمنثور، ج 7، ص 610.

2. مجمع البیان، ج 9، ص 225.