تفسیر آیات قرآن کریم – سوره قلم – آیه4 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ

و بی شک تو بر آیینی عظیم استواری.

1 - پیامبراسلام(ص)، برخوردار از سجیّه و خلق و خوی والا و بی مانند

و إنّک لعلی خلق عظیم

«خُلُق» از نظر تمامی اهل لغت، به معنای «سجیّه» (خلق و خوی) است و توصیف آن به «عظیم»، نشانگر کمال و بی مانندی این صفت است; زیرا هیچ پیامبری به چنین صفتی توصیف نشده است.

2 - اخلاق و خلق و خوی پیامبر(ص)، عجین با شخصیت و سرشت آن حضرت بود; نه امری موقت و گاه به گاه.

إنّک لعلی خلق عظیم

مطلب یاد شده، از تعبیر «خلق» (سجیّه) استفاده می شود; زیرا «سجیّه» به معنای چیزی است که از طبع و سرشت آدمی برخیزد (تاج العروس). بنابراین به امور موقتی و زودگذر، سجیّه گفته نمی شود.

3 - واکنش پیامبر(ص)، در برابر تهمت ها و افتراهای مخالفان، با خلق و خوی والا و بزرگوارانه بود.

ما أنت بنعمة ربّک بمجنون ... و إنّک لعلی خلق عظیم

آیه شریفه، می تواند ناظر به کیفیت برخورد پیامبر(ص) با افترای جنون از سوی دشمنان آن حضرت باشد که در دو آیه پیش یاد شده است.

4 - برخورداری از منش و خلق و خوی والا، از شرایط مبلغان دینی و رهبران جامعه اسلامی

إنّک لعلی خلق عظیم

5 - نقش سازنده اخلاق و منش والا، در هدایت و رهبری جامعه اسلامی

إنّک لعلی خلق عظیم

6 - استواری پیامبر(ص) بر آیینی عظیم *

إنّک لعلی خلق عظیم

برخی از اهل لغت، برای «خلق» ـ افزون بر معنای «سجیه» ـ معنای آیین نیز یاد کرده اند (قاموس المحیط و تاج العروس). برداشت یاد شده مبتنی بر این معنا است.

7 - اسلام، دین بزرگ الهی*

إنّک لعلی خلق عظیم

8 - «عن أبی جعفر(ع) فی قول اللّه عزّوجلّ: «إنّک لعلی خلق عظیم» قال: هو الإسلام و روی أنّ الخُلقَ العظیم هو الدّینُ العظیم;(1)

از امام باقر(ع) درباره سخن خدای عزّوجلّ: (إنّک لعلی خلق عظیم) روایت شده که فرمود: آن (خلق عظیم) اسلام است. و نیز روایت شده است که خلق عظیم [همان ]دین عظیم است».

9 - «عن أبی عبداللّه(ع) : ...کان فیما خاطب اللّه تعالی به نبیَّه(ص) أن قال له: یامحمّد «إنّک لعلی خلق عظیم». قال: السخاء و حُسن الخُلق;(2)

از امام صادق(ع) روایت شده است: ... از جمله مطالب موجود که در ضمن خطابات خدای تعالی با پیامبر خود، این است که به آن حضرت فرمود: ای محمّد (إنّک لعلی خلق عظیم) امام فرمود: [خلق عظیم ]سخاوتمندی و خوش خلقی است».

10 - «عن أبی عبداللّه(ع) قال: إنّ اللّه أدّب نبیَّه حتّی إذا أقامه علی ما أراد قال له: «و أمر بالعُرْف و أعرض عن الجاهلین» فلمّا فعل ذلک له رسول اللّه(ص) زکّاه اللّه، فقال: «إنّک لعلی خلق عظیم...»;(3)

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: خداوند پیامبر خود (محمّد(ص)) را تربیت کرد تا آن گاه که او را بر آنچه اراده کرده بود پابرجا داشت، به او فرمود: (و أمر بالعرف و أعرض عن الجاهلین) چون رسول خدا آن فرمان را برای او انجام داد، خداوند او را به پاکی ستود و فرمود: (إنّک لعلی خلق عظیم)».

اخلاق

نقش فضایل اخلاقی 5

اسلام

عظمت اسلام 7، 8

جاهلان

اعراض از جاهلان 10

دین

خوش اخلاقی مبلغان دین 4; شرایط مبلغان دین 4

روایت 8، 9، 10

رهبران دینی

خوش اخلاقی رهبران دینی 4

رهبری

شرایط رهبری 4

محمد(ص)

اعراض محمد(ص) 10; امربه معروف محمد(ص) 10; بزرگواری محمد(ص)3; بی نظیری محمد(ص) 1; تربیت محمد(ص) 10; ثبات قدم محمد(ص)6; خوش اخلاقی محمد(ص) 1، 2، 9; دین محمد(ص) 6، 8; روش برخورد محمد(ص) 3; سخاوت محمد(ص) 9; شخصیت محمد(ص)2; طبع محمد(ص) 2; فضایل اخلاقی محمد(ص) 1، 3; محمد(ص) و تهمتهای مخالفان 3; مدح محمد(ص) 10

هدایت

عوامل مؤثر در هدایت 5

پی نوشت ها :

1. معانی الأخبار، ص 188، ح 1; نورالثقلین، ج 5، ص 391، ح 22.

2. أمالی شیخ طوسی، ص 309; نورالثقلین، ج 5، ص 391، ح 23.

3. بصائرالدرجات، ص 379، ح 5; نورالثقلین، ج 5، ص 389، ح 12.